Accueil  -  Toute l'actualité FEIZ  -  Keleier  -  Vie (bilingue) de « Santig Du » par Mgr Favé

Vie (bilingue) de « Santig Du » par Mgr Favé

Ganet e Sant-Nouga, e Bro-Leon, e kuitas Sant Yann Diarhenn e vicher a vañsoner evid ober studiou e Roazon, e-leh ma oa beleget hag añvet da berson e parrez Sant-Gregor. E 1316, e teuas da Gemper evid lakaat sae Breudeur Sant Frañsez. Mervel a reas e Kemper, d’ar 15 a viz kerzu 1349, gand ar vosenn zu speget outañ dre ober war-dro an dud kroget enno ar hleñved-se. Sant Yann Diarhenn, a chom madoberour an dud paour hag an dud dister.
Setu eur buez Sant Yann Diarhenn – lesanvet ar Santig Du – skrivet e 1989 pe 1990 gand an Aotrou ’n Eskob Visant Fave, bet eskob skoazeller Kemper ha Leon († 1997), ha skrivagner brezoneg.

Né à Saint-Vougay dans le Léon, Jean « le Déchaussé » quitta son métier de maçon pour étudier à Rennes, où il fut ordonné prêtre et nommé recteur de la paroisse Saint-Grégoire. Il vint en 1316 à Quimper pour revêtir l’habit des Frères Franciscains. Il consacra sa vie au service des pauvres et des malades à Quimper de 1316 à 1349. Il mourut de la Peste noire le 15 décembre 1349 en soignant des malades contaminés par cette maladie. « Saint Jean Discalcéat » demeure le bienfaiteur des pauvres et des humbles.
Voici une vie du bienheureux Jean Discalcéat – surnommé
Santig Du, « le petit saint noir » – écrite en 1989 ou 1990 par Mgr Vincent Favé († 1997), ancien évêque auxiliaire de Quimper et de Léon, et écrivain breton.

Pennad e brezoneg

EUR GER D’AL LENNER (raklavar) PARREZ SANT NOUGA Eur barrez koz eo parrez Sant Nouga. Ano a gavom anezi er bloavez 1426. D’ar mare-ze e veze kontet eun ugent bennag…

Lire la suite…

EUR GER D’AL LENNER
(raklavar)

PARREZ SANT NOUGA

Eur barrez koz eo parrez Sant Nouga. Ano a gavom anezi er bloavez 1426. D’ar mare-ze e veze kontet eun ugent bennag a diez-nobl pe a vaneriou dre ar barrez. An hini kosa a oa hini KERENOG, ennañ o chom an Aotrou Tanguy du Châtel hag an Itron Sybille Le Voyer.

Kant vloaz diwezatoh, setu Kastell KERYANN,savetgand an Aotronez Barbier. Ar Roue Loeiz XIIIed a roas an titr a varkiziez da zouarou Keryann ; gweled a heller, nepell diouz ar hastell, « mein ar justisou » (potence) a oa ar merk e-noa Aotrou ar hastell gwir da gastiza beteg rei ar maro. Loeiz XIIIed a lavare e vefe din ar hastell da rei bod dezañ ha d’e du dud m’e-nefe tro da zond da Vreiz.

An Itron De KOATANSKOUR a oa anavezet evid he doujañs hag he harantez ouz Doue hag ar madelezuz ma oa evid ar beotien ; kaozeal mad a ree ar brezoneg. Mervel a eure war ar chafod d’ar 27 a viz even 1794. Kenta person anavezet er barrez eo an Aotrou Hervé an Dourgi, aotrou Mouster Paol.

Eno e parrez Sant Nouga, e bro Leon, eo ganet ar zantig, nepell diouz Lesneven ha Kastell-Paol. Patron ar barrez eo Sant Nonna, deuet euz Bro-Iwerzon d’an Ved kantved da aviela ar hontre. Sant Nonna a zo ivez patron parrez Penmarc’h e bro Gerne. Eun ti a zo c’hoaz e Sant Nouga hag a vez greet anezañ « Ti ar Zantig ».

Tud Sant Yann a oa labourerien douar, tud etre, na paour na pinvidig, tud a zoujañs ouz Doue hag a vuez kristen. Eun doare burzud a zegouezas, war a gonter, da geñver e hane-digez. Deuet brazez e vamm, n’edo ket mad a-walh war he zu, n’he doa goud ebed d’he boued nemed ha roet e vefe d’ezi kig eul labous ha ne gaved ket er vro d’ar mare-ze, gwellaenn ebed ne zeue, ne ree nemed dizeria. Hag eun deiz, setu al labous-se end-eeun o hournijal endro d’an ti hag o tont e-barz dre ar prenest digor. « O ! va labous ! eme ar vreg. Ez e oa bet da baka ; lazet e oe, displuet ha poazet war ar billig. Ar wreg a zebras anezañ hag e teuas dezi ar pare. Eun nebeud amzer goude e lakeas eur mab er bed hag e oe roet d’ezañ an ano a Yann.

Devosion vras a oa d’an ampoent evid Sant Yann Vade-zour e parrez Sant-Nouga ha tro-war-dro. Eur japel goz a oa bet savet eno en enor da Zant Yann-Vadezour ; en amzer or zantig e oa dija anezi sur-a-walh ha dond a ree beb bloaz kalz tud di da bardona da geñver ar 24 a viz Even, d’an deiz-se end-eeun ha goude ma kouezfe war ar zizun. Bremañ c’hoaz e vez darempredet ar pardon gant kalz a dud.

Evidon-me, pardon Sant Yann Sant-Nouga eo pardon braz va bugaleaj. Beb bloaz, abaoe ma ’z eus ahanon, ez een d’ar pardon gand va zad ha va mamm. Va zad a oa ganet e Peren, eur harter euz parrez Kleder harp ouz harzou Sant-Nouga, hag e veze lein vraz e ti va eontr da geñver ar pardon. Sônj am-eus… An tantad braz, an overenn-bred, ar gousperou, ar brosesion hag, e penn, eur menig fichet·gand rubanou a-liou o pipillaoua endro d’ezan, renet gand eur paotrig gwisket e Sant Yann Vadezour gand eur jiletenn krohenn dañvad ha diarhenn, eur groazig vian koad en e zorn. Kezeg a veze ivez er brosesion ha kana a veze greet-a-bouez-penn :

« Embanner braz ar binijenn
Hirio selaouit or pedenn, Sant Yann !
Karet oh bet gand or Zalver,
C’hwi ’zo profed, c’hwi ’zo merzer !

Hag e teue « Sant Yann » ganeom beteg dizalana !

Ar feunteun a oa e tal an iliz hag e-kichen e veze lakeet penn Sant Yann benet e meñ Kersanton. Gwalhi a reen va daoulagad gand dour ar feunteun. Goude e kemeren eur vozad zour hag e saven uhel va breh evid lezel an dour da rinkla hed-a-hed va breh beteg va c’horf braz. Evel ma vefe bet gwalhet va horv a-bez gand dour ar feunteun. E strad ar feunteun e oa bet lakeet eul linsel wenn hag enni eo e taolenn va fezig moneiz, da heul eur beden d’ar Zant.

Eun dra all a oa c’hoaz hag a zache ahanon : foar al laboused ! Paotredou ar hontre dreist-holl a bake ar seurt laboused-se euz ar vro hag a oar kana brao hag a houzânv beva en eur gaoued : bruanted, meleneged, kanarianed, sparfilli…

Ez-vianig, or mignon Yannig a veze ivez e pardon Sant Yann.

Ez eo deoh kompren am-eus plijadur o rei da anaoud gwel-loh buez Santig Du a Zant-Nouga.

N’ouzer ket kalz a dra diwarbenn e vloaveziou kenta ; kollet eo bet zoken e ano-familh. Bevet e-neus evel ar vugale all euz e oad war ar mêz. Eun ti soul, bevañs groz med sasun, bara zegal pe bara heiz poazet er gêr pe e forn-red ar harter, krampouez ed-du, yod-kerh pe gwiniz-du. N’oa nemeur a winiz en douarou. Legumaj ? an avalou-douar n’oa ket ano anezo c’hoaz, red e vo gortoz en Aotrou ’n Eskop de la Marche, diweza eskop Leon ; eñ eo a zegasas ar ouenn anezo da Gastell hag abalamour da ze e veze greet anezân « Eskop ar patatez ».

Eur gwele-kloz gand ar bank-tosell outañ, eur holhed leun a golo kerh, eur pallen gloan-deñved, ha mabig bian Breiz-Izel a ouie kousked dibreder.

War an deiz e helle mond da labouseta, da zifoupa neiziou. Eur renkennad viou e-noa hag o enrollet e-noa war eun neudennig lin. A-hend all, dre ma kreske e kemere e lod el labouriou war-dro an ti hag an douarou : kas ar zaout er mêz, dastum legumaj… ha kement ’zo.

Yaouankig c’hoaz, e kollas Yannig e dad hag e vamm. Repu a gavas e ti eun eontr dezân, mañsoner ha kalvez, dornet mad war e vicher. D’ar mare-ze, bremañ kennebeud, dre hras Doue, ne vije ket dilezet eur minor bian. Atao e veze unan pe unan euz ar gerent tosta kontant da zigeri dezañ dor e di. Gwir eo, e teuas abred da renta servij d’e eontr, rag mad oa da labourad ha ampart e teuas buan da veza.

Devod e oa war ar marhad. Kenteliou e vamm ha skouer vad e dad a oa garanet don en e galon. Ne zaremprede ket c’hoariou riskluz ar yaouankizou euz e oad. Dre m’e-neze amzer e plije d’ezañ mond war zikour an amezeien hag ivez sevel kroaziou mein-groz ar vro war an hênchou, evid degas da zonj d’an dremenidi euz mister braz Jezuz-Krist maro war ar groaz. An dremenidi a ree sin ar groaz warno o-unan, o vond e-biou.

Sevel a ree ivez poñchou war ar steriou bian. Andreadou a oa ha da vare ar glaoeier e tihlanne ar steriou ha n’helled ket mond euz eun tu d’egile nemed o vresa bouillenn ha lagenn. Diwar al labouriou-se e teue dezañ eun nebeud moneiz a zervije dezañ da ober aluzenn.

Amzer Saint Yann Diarhenn a zo ivez amzer an Tro-Breiz, hag e veze stank an dud o veaji war an heñchou evid mond da birhirina war beziou ar seiz Sant o-deus savet seiz eskobti Breiz-lzel, Tadou ar vro : Sant Paol a Leon, Sant Tugdual a Landreger, Sant Brieg, Sant Malo, Sant Samson euz Dol, Sant Padern a Wened ha Sant Kaourintin a Gemper.
Diwar an aluzennou profet e Gwened gand an Tro-Breiz, e heller lavared e veze 30.000 pe 40.000 a dud oh ober ar pirhinaj-se en eur bloavez. Brema c’hoaz ez eus Bretoned hag a fell dezo ober an Tro-Breiz evel o zadou, war o zroad hag o pedi. Gwelet am-eus hini pe pini e iliz-veur Sant Kaorintin.

Gellet e-nije Yann beva eüruz hag en e êz diwar e labour, med sônjou all a zo o krignad e spered : gouestla e vuez da Zoue, kuitaad ar bed, lakaad e fiziañs e Doue.

A galon vad e-nefe kanet kantik ar zul, bet savet pell warlerh e varo, med n’oa nemed eun hekleo euz an Aviel :

Na vezit ket war enkrez ha na lavarit ket :
Petra ’gavin da zebri, penaoz ’vezin gwisket ?
An tad hoh-eus en neñvou ’zo sklêr e zaoulagad
Eñ ’roy d’e zervijerien ha boued ha dillad.

Sellit ouz al laboused a nij a-zioh ho penn
N’ouzont hada na medi, n’o-deus ket eur hreunenn
Kaoud a reont, dre hras Doue, beb devez o begad
Bevit eta gand fiziañs e madelez ho tad.

Sellit ouz ar bokedou a zav ker stank er prad
Biskoaz n’o-deus bet desket na neza na gwriad
Ha koulkoude Salomon warnañ e vantell aour
E-skoaz eur bodig lili a oa c’hoaz gwisket paour.

Klaskit gounid da genta rouantelez Doue,
War hent ar gourhemennou na skuizit o vale
Deoh ’vezo ar baradoz ha zoken er bed-mañ
Digand ho Tad c’hwi ’pezo ha dillad ha bara.

Sant Franses Asiz a lavare kemend all gand « Kantik ar grouadurien ». Euz ar grouadelez e sav eur vouez ha n’eus ehan ebed ganti. Sant Yann a respont : Meuleudi deoh Krouer ar bed !

Ne jom mui da dorta. Lavared a ra d’e eontr peseurt mennad a zo en e benn. Med n’eo ket êz kaoud e asant. An eontr n’ema ket e chal da goll eur seurt mevel. Goap a ra euz ar paotr yaouank, goap euz ar relijion, euz an Iliz, med Yann a zalh mad. Ha neuze ne vez ket greet evel-se goap euz a Zoue ! An eontr a zo taget gand al lorgnez, eskumunuget e vo ivez ha ne vo ket interret en douar benniget. Awechou e kaver tud oh enebi ouz mouez Doue o helver hini pe hini da vond da veleg pe da zeurez. Ma teuont a-benn euz o zaol, gwaz a ze evito !

Da veleg ez aio Yannig.

DA ROAZON (1298)

Ya ! Divizet mad e-neus en em rei da Zoue. Med deskadurez n’e neus ket ar paotrig 19 vloaz, savet war meziou Breiz, d’ar mare ma n’oa ket a skoliou war ar mêz. Evid reseo an urziou sakr e ranko mond war ar studi. N’eus kloerdi braz ebed nag e Leon nag e Kerne.

Da Roazon eo ez aïo. Marteze e-noa klevet ano euz ar Breur Raoul, euz kouent fransiscan Roazon, den desket ha santel.

Levezon Sant Fransez a oa o hounid tachenn dre ar Frañs a-bez ha muioh c’hoaz e Breiz. Soñjit ’ta : Sant Fransez a oa marvet d’ar 4 a viz here 1226, daou vloaz warlerh, d’ar 16 a viz gouere 1228 e oe lakeet war roll ar zent. Hag e welom koueñchou fransiskan o sevel stank e Breiz : 1230 : Kemper ha Roazon, 1250 : an Naoned, 1260 : Gwened, 1261 : Dinan, 1283 : Gwengam, hag eun nebeudig goude Sant Brieg. (Sant Erwan a oe resevet e Trede-Urz Sant Fransez e Kouent Gwengam er bloavez 1251).

Eur vuez a baourentez hag a binijenn e oa buez ar Fransiskanet :

« Paourentez vraz ha pinijenn
Setu aze ho kurunenn
Santez Klara euz kêr Asiz
Perlezenn an oll yaouankiz.»
(Kantik Santez Klara gand F. MEVELLEC)

An dra-ze eo, douetuz, a zedenn e or Yannig a Vreiz.

Yann a reas e studi e skol chalonied an iliz-veur. An aotrou ’n eskob eo a roe bod d’ezañ, hag a herze ouz e ezommou, an aotrou ’n eskob Jean SEMOIS. Moarvad e veze ivez o heulia kenteliou·ar breur Raoul er gouent : Kenteliou war ar Skritur-Zakr.

Er bloavez 1303 e oe beleget d’e 24 vloaz. An eskop Jean Semois a zo maro… Yann, beleget, n’e-neus karg a barrez ebed a-berz an Aotrou’n Eskob. Tremen a ra e amzer oh ober vad endro dezañ hag o pedi. Ano a zav abred euz e zantelez :

Yun a ra teir gwech ar zizun diwar dour ha bara zeh…

– « Gweled a rit penaoz eo gwisket paour » a lavar an dud. (Takoni a ree eñ e-unan e zillad pa vezent uzet pe freuzet ; penseliad a ree anezo gand tammou seier).

– « Ya, med dilastez e vez atao, kement-se ».

– « C’hwi a oar e vez o weled ar re glañv memez ar re a ra doñjer d’an dud all, hag oh intent outo ».

– « O ! ya ! eur zant eo ! »

An Aotrou’n eskob n’oa ket heb gouzoud pegen brudet mad e oa Yann, hag e fellas gantân delher anezañ e servij e eskobti. Envel a reas anezañ person parrez Sant Gregor e Roazon. Ne glaske ket Yann an enoriou med n’helle ket lavard nann.

AOTROU PERSON SANT GREGOR (1303)

D’an 19 a viz Mae 1303 eo anvet da berson. D’an deiz-se end-eeun e·varve e Landreger an Aotrou Erwan Heloury an hini a zo evidom eil patrom Breiz – goude Santez Anna –. Ganet e 1253, Erwan Helouri a zo bet lakeet war roll ar zent ha roet da batron d’ar veleien karget a barrez : eur skouer eo evito evel Aotrou Person Santel Ars. Sur a-walh é-no Yannig klasket kerzed war roudou e genvroad.

Sant Erwan n’oa ket bet pell o kavoud hent ar zantelez. Trei kein a reas abred da oll êzamañchou ar bed : da wiskamant : eur zae vurell groz gand eur habig, sandalennou en e dreid evel ar Fransiskaned. E kouent ar Fransiskanet e Gwengam e oe degemered e Trede Urz Sant Fransez.

E parrez Sant Gregor e lezas Yannig a-gostez e zandalennou zoken hag e kerze diarhenn dre an heñchou.

Parrez Sant Gregor a oa bet savet er bloavez 1280 stag ouz arkiagoniez le Désert. An iliz a oa bet roet da gabistr iliz-veur Roazon gand eur marheg anvet Hatenaux wardro an XIed pe XIIed Kantved. Eur barrez vraz e oa ha n’oa ket dibourvez an Ao Person. Stage galon euz madou an douar n’oa ket avad, ha dre ma teuent dezañ e vezent ingalet e-touez an dud ezommeg.

Hag ar person yaouank nevez (ne oa nemed 24 bloaz) d’al labour. Obert katekiz, kovez, mond da weled ar re glañv, sikour ar beorien. Gwelet e veze aliez dre an hênchou, ha n’eo ket o pourmen e veze, med oh obert anaoudegez gand an dud, selaou anezo o konta o buez, o frealzi hag o rei d’ezo aliou mad. Mond a ree ivez, a barrez da barrez da brepari ar gristenien da ober degemer d’an Aotrou’n Eskob pa zeue da gonfirma ar vugale. Awechou all pa zeue an Aotrou’n Eskob da ober anaoudegez gand ar parreziou.

Epad an 13 vloaz m’eo bet person e Sant Gregor ez eus bet tri eskob e Roazon an eil warlerh egile. Aotrou person Sant Gregor a yee da zigeri hent d’an Aotrou’n eskob evel Sant Yann Vadezour, o kas kelou euz donedigez Jezuz. Atao diarhenn evel ma veze gwelet gwechall, paotrig e Sant Nouga. Gwada a ree awechou e dreid, med ne ree forz ebed, bepred ar mouzc’hoarz war e vuzellou.

YANN A GUITA ROAZON (1316)

N’hell ket Yann herzel pelloh ouz ar vouez a halv anezañ da vond da fransiskan hag eñ, eun deiz, ha goulenn digand an Aotrou’n Eskob beza resevet gantañ, an Aotrou Alain de Château-Giron. Beza dizammet euz e garg a berson, setu e c’hoant ha kaoud aotre da vond e urz ar Fransiskaned. Glaharet braz e oe an Aotrou’n Eskob, ha Yannig a yeas bian e galon pa welas pegen gwasket e oe an Eskob. Hemañ a glaskas enebi, parrezioniz Sant Gregor kemend all, keuz dezo d’o ferson, an daelou en o daoulagad. Med Yannig a zalhas mad.

Ha bremañ da beleh ez aio ? Anaoud mad a ree Kouent Roazon hag aliez oa bet deuet di da hedi ha da ziskuiza. Mignoned e-noa e-touez ar veneh.

KEMPER-KAOURINTIN

Warzu Kouent Kemper eo e troaz Yannig. Ar c’hoant da dostaad ouz bro e gavell, da gleved al laboused o kana evel ma plije da Zant Fransez Asiz, ar hoant da gleved ar vesaerien o kana hag o tiskana lonleno lonla… ha setu greet e zoñj. Kemper a oe ivez ar « brudeta euz ar houeñchou fransiskan e Breiz » evel ma skriv e latin Jean Gaugouan, proculor-meur e Kemper e amzer ar roue Herri IV. Savet oa bet ar gouent gand an Aotrou’n Eskob Raynaud, warlerh eur pirhirinaj e-noa greet e Sant Nicolas Bari e rouantelez Naples wardro 1230. Herri IV a oa bet, sur awalh war bez Sant Fransez pa oa bet e Rom. E zônj a oe dija sevel eur gouent fransiskan.

War ribl ar ster Odet eo e vezo savet, dirag ar menez Fruji. Eno e-noa an eskobti eun dachenn zouar bet gwechall d’an Damplierien, gand eun iliz, kouezet siwaz ! en eur stad truezuz.

N’eo ket trekaz na trubuill a vanke d’an eskob er mare-ze 1233 : sevel ar heur euz an iliz-veur, kempenn iliz ar Fransiskaned dediet da zantez Mari-Madalen, 42 metrad a hed, tour ebed warni, med gand prenester hag eur hlostr kaerroh an eil eged egile.

Sikouriou ne vankas ket dezañ, sklêr eo. A-berz tud pinvidig evel Baron ar Pont euz Pont’n Abad ; marteze ivez Mauclerc, Pierre de Dreux, daoust m’en em gleve ket atao hemañ gand ar veileien. Ar re baour a oe ivez eüruz o weled o tond daveto Frered ken santel ha ken laouen.

Dispignou braz a oa da ober : sevel eur voger tro-war-dro d’eun dachenn a zaou devez arad, prena listri evid al liderèz… ha kement a zo.

Harp ouz an iliz, aotronez ar Yeuh a oa bet roet aotre dezo da zevel eur japel dezo o-unan e-keid ha ma teue kevredigez an orfebrourien da zikour kaerraad chapel Sant Bonavantur, gand ma vefe lakeet Sant Alar, o fatron, e plas Sant Bonavantur.

Ar glaz a veze sonet e chapel an dud war o zremenvan, pa veze unan pe unan euz ar vadoberourien war-nez mervel. Lod euz ar vadoberiourien a veze interret eno, evel an Aotrou’n eskob Reynaud, an hini e-noa savet ar gouent pe ar japel. Daou eskob all hag aotroned euz a Vreiz maro aliez er maez euz ar vro, e Bro-Zaoz, an aotrou Budes, beskond ar Faou, er Spagn, Herve ar Yeuh. Savet ez eus bet evito beziou kaer el leh emaint war o gourvez, en eul leh santel, hag endro dezo meneh o pedi.

BREUR FRANSISKAN DA VAD

Ha Yannig en hent warzu Kemper ; war e-droad, evel-just, war e dreid noaz. Amzer e-neus da bedi ha d’en em zoñjal war an hent a gas euz Sant Gregor, el leh m’eo bet person epad 13 vloaz, beteg kouent ar fransiskaned e Kemper.

A-forz da vale
e reer hent heb dale
ha pa ne goueze ket
e veze kuit da zevel.

Greet eo ar stal, troet e-neus krenn kein d’ar bed. N’eo mui netra anezañ… n’e-neus netra war e ano, e amzer dremenet zoken a lez war e lerh. N’eus mui anezañ nemed eur paour-kêz denig o skei war dor eur gouent evid goulenn beza reservet en urz.

Ha breur Yann e-touez e vreudeur o ren e vuez a fransiskan, o senti ouz ar reolenn hag ouz ar hloh. N’eo ket koulskoude heñvel-poch e vuez ouz buez ar veneh all. N’eo ket euz ar yaouanka, 38 vloaz eo, ha bez’ez eo bet person en eur barrez vraz e kêr. An dra-ze a lez e roudou war spered eun den hag a ra dezañ beza, eun tammig, eun den gand e benn e-unan. Pa lavar ar reolenn dougenn sandalennou, Yann a jom diarhenn. Evid ar pez a zell ouz ar bevañs, ar gundu pe ar geusteurenn, peb tra a oa damheñvel ouz hini presbital Sant Gregor el leh ma yune an aotrou Person diwar dour ha bara zeh teir gwech ar zizun.

EUZ AN EIL DEVEZ D’EGILE

Aluzennou a veze resevet er gouent, resevet e vezent a galon vad hag, ouspenn, ez ee ar vreudreur da gestal e kêr : ezomm o deveze evid lod traou : glaou pe geuneud da ober tan. Ar breur Yann a yee ivez d’e dro hag e veze greet anezañ Yann diarhenn pe Yann divoutou ; truez a veze outañ er goañv ; sevel a ree awechou goañvennou war bizied e dreid. Gand e wiskamant e oa ar memez son : dillad freuzet, bet takonet deg gwech.

– « Ha perag ez oh gwisket ker paour ? » a veze goulennet outañ.

– « Ablamour ma’z on an disterra euz ar vreudeur » a responte eñ.

E-giz lienaj-korv souezusoh c’hoaz. Teir roched e-noa : unan greet gand stoup groz hag a skrabe e grohenn, unan all greet gand krohenn hanter-douzet eur pemoh, unan all gand reun-kezeg.

A-hendal a save laou warnañ ha ne ree netra evid o diarbenn. Paka·a ree anezo o tarempred ar beorien hag an dud klañv. Ar beorien a rede war e lerh pa welent anezañ evel ma vefent desevet gantañ. Tammou aluzenn a roe dezo gand aotre an tad superior hag eur gomz vad bennag da heul.

Petra ’zoñje ar vreudeur all anezañ ? N’oant ket ken laouen-se e hellit kredi, peseurt meskaj ! Ar breur Yannig e-noa goulennet lakaad a-gostez evitañ e-unan, eur rummad dillad overrenna.

Brokuz e oa, prest da rei peb tra euz an nebeud e-noa. Eun deiz e teuas eul lakipod war e lerh beteg e doull-kambr, e fiziañs kaout eun dra bennag ; Yannig a roas dezañ e vantell, kabig hag all.

Eun deiz all e teuas d’ar gouent gand eun tach en e droad. Koeñvet oa e droad, ar brein-skrign pe ar gangren kroget ennañ. Ne felle ket dezañ tenna an tach beteg ma roas an tad superior urz dezan d’hen ober, ha da lakaad louzaoui ar gouli… Med ar paotr Yannig ne oa ket gwall gontant !

YANNIG HAG AN DUD LOVR

Tud lovr a oa ivez e Kemper, kakouzed a veze greet anezo. Truezuz e oa o stad. Pa veze gouezet e veze unan bennag klañv gand al lorgnez (lèpre) e teue d’e di eur beleg gand e jupiliz hag e stol, eur groaz ivez. Skuillet e veze dour benniget war an den lovr ha lavaret dezañ goulenn digand Doue ar hraz da zougenn e groaz gand feiz. Kaset e veze d’an Iliz ; eno gwisket e du ez ee war e zaoulin dirag an aoter, lavaret e veze, evitañ, overenn ar re varo ha kanet al libera. Adarre dour benniget hag e veze kaset g’ar gêr. Eno ar beleg a daole eun nebeudig douar war e dreid. Maro e oa evid a dud.

Ha bremañ, arabad eo dezañ fila e zae zu ; eur hlohig a zo gantañ hag a laka da zeni dre ma’z a war an heñchou. Arabad eo dezañ mond en eun iliz ; arabad eo dezañ touch ouz netra mad da zebri nemed gand eur vazig ; arabad eo dezañ respont da zen nemed hag eñ a vije a-benn d’an avel… Aon a reent d’an oll.

N’o-doa droad da ober micher ebed nemed ar vicher a gordenner. E Kemper e oa c’hweh famill kakouz, o chom e daou garter euz kêr, ar henta endro da japel ar Vadalen. Eur vered a oa eno ivez gand eur garnel leun a relegeier. An eil a oa war tuchenn Rosengroc’h e-kichen bered Sant Loeiz.

Dismegañset, dilezet gand an oll ? N’eo ket gwir ! Bemdez pe dost e teue Yannig d’o gweled, diarhenn eveldo. Pa vezent klañv pe fallgalonet e teue Yannig war o zikour. Ma teue da Yannig mond en eun ti da vare ar pred, Yannig a yee ganto ouz taol hag a zebre euz ar memez jidouarn. Debri asamblez ouz ar memez taol a zo eur merk a garantez dreist-oll e degoueziou evel ar re-mañ. Setu perag eo plijet gand Or Zalver Jezuz-Krist sevel sakramant an Aoter dindan furm eur pred.

Yannig o tremen e ti eur hakouz a oa evel eur bann-heol o teurel sklerijenn ha gwrez.

Er gouent, er gador-govez e kav Yann tud lovr all, ar beherien. N’eo ket eur souez evitañ kleved an dud o tibuna o fehejou. Boazet eo bet da zarempred e gador-govez epad 13 vloaz e Roazon. Nann, n’eo ket souezet med glaharet, evel aotrou Person Ars, o soñjal er boan greet da galon Jezuz.

Pa goueze klañv e houzañve souplaad e binijennou evid kaoud adarre ar pare ha beza gouest da zikour ha da ziankenia e vreudeur war e goust.

Hag ar breur a yee d’e heul da gestal ? Yannig a gave evitañ eun tammig mad a hortozenn hag eur weradennig gwin pa helle. Pa ne gave ket e veze diez e benn.

Aliou fur ha santel a zeue gantañ ha breudeur ar gouent a zeue stank d’e gador-govez.

Goude e varo, eur vaouez a lavaras penaoz e-noa sikouret anezi da drei kein d’ar vezventi hag obtenet dezi ar hras da gaoud, evid ar wech kenta eur hrouadur beo.

AL LORGNEZ

Ar hleñved-se n’eus ket mui ano anezañ e Breiz. Med eur poent a zo bet hag e oa en em strewet dre ar bed a-bez. N’eur ket deuet c’hoaz a-benn da vouga ar hleñved, pell ahano ! En on amzer e konter c’hoaz 15 pe 16 miliôn a dud lovr,an hanter anezo e Bro-Azia. Martêze e teuer war zikour lakom unan war bevar anezo. Ne zeuer ket a-benn da zizelei ar hleñved abred a-walh hag aliez e paouez ar glañvourien da gemer o louzeier.

A-viskoaz eo bet ar visionerien gand ar re genta o stourm ouz ar hleñved. An oll a anavez buez an Tad Damien, eun tad Picpus euz ar Beljik, ganet er bloavez 1840, kaset d’an Inizi Hawaï e-kreiz ar Mor-Peohuz, en enez Molokaï, e-leh ma veze kaset an dud lovr. Taget e oe a-benn ar fin gand ar hleñved hag e varvas eno er bloavez 1889, d’an oad a 49 vloaz, goude beza roet 13 vloaz e servij an dud lovr.

Emaoun o paouez lenn istor Bro-Guyana. Er bloavez 1897 e oa e parrez Mana, war ribl ar mor, eur hlañv-di evid an dud lovr e karg seurezed. Er bloavez-se e savas e penn ar gouarnour ar hoant da gas ar seurezed er mêz ha da lakaad klânv-diourezed laïk en o flas. Med kaer e-noe klask ha klask ne gavas hini ebed !

En deveziou-mañ (1894) oa ano c’hoaz euz Seurez Maria Regina (Seurezed ar Misionou diavêz-bro), 78 vloaz dezi, hag a ren abaoe 25 vloaz al labour eneb al lorgnez en Indez (Bro Tamoul, Madras, Pondichery). Ar gouarnamamt e-neus karget anezi da zoursial euz eur blokad a 250.000 a dud. 16.000 a zo bet kavet klañv gand al lorgnez, 4.000 a vez louzaouet. Er vro-se ez eus 2 % taget gand ar hleñved. (O. F. 11/10/84).

EUR VUEZ A BINIJENN

Eiz koraïz a 40 devez a ree Yann beb bloaz, 7 anezo diwar bara ha dour. Epad 16 vloaz ne gemeras morse, na gwin na kig ; epad 5 bloaz ne zebras ket a besked.

Eur pred bemdez gand bara ha dour, ha c’hoaz awechou ne veze ket fresk ar bara na sklêr an dour, bara fao pe heiz hanter loued… Ha d’ar goueliou braz neuze ? e kemere bara gwenn, viou ha traou dre lêz… Ma koueze klañv e talhe kont euz a-liou e vreudeur.

E SIOULDER E DOULL-KAMBR

A-benn ar fin, setu echu gand ar breur Yann e zevez. Eet eo penn da benn gand an oberou a drugarez ha gand ar hove-sionou. Bremañ e hello en em rei d’ar bedenn ? D’ar bedenn ? N’e-neus greet nemed an dra-ze. E zorn e-neus astennet d’ar paour, med chomet eo koulskoude e dorn or Zalver.

An ofis dibunet er heur gand an oll asamblez n’eo ket awalh evitañ, lavared a ra ar pemzeg salm graduel ha salmou ar Binijenn, ofis ar Groaz Santel hag hini ar Spered Santel. Hag ar Werhez Vari ? he-deveze ivez he lod, kana a ray eun nebeud himnou en e enor.

Med bordig hanter-nez eo… hast afo ! breur Yann, kuitaad da logell evid mond d’an iliz.

Da genta ema… ar matinezou… hag e chom peurvuia da bedi beteg goulou-deiz. Awechou e wel e vreudeur an daelou o tiruill euz e zaoulagad, ker gwasket eo e galon gand e garantez ouz Doue. N’it ket da zirenka anezañ pa vez o pedi, evel-se en e bart e-unan. Gand Doue ema, netra n’hell e zistrei diouz e vestr karet.

BREUR YANN HAG AN DROUG-SPERED

Koulskoude e kavas ivez skolliou war e hent. Ne ree ket ar pez a gare. Eur reolenn a oa er gouent hag e ranke he heulia… Hag ouspenn, en e greiz e-unan, nag a stourmad ! An Droug-Spered ne blij ket dezañ ar zent, ne blij ket dezañ ar re ne glaskont nemed kared Doue ha kared o nesa.

« Ha ma teufen a-benn euz ar zantig-mañ », a lavare an Diaoul ennañ e-unan. Lavared a ra dezañ : « Oho ! da binijennou, da yunou. Lez ahanon da c’hoarzin ! Te a gav dit out salvet ablamour da zoareou-beva, ijinet ganit euz da benn da-unan ? N’eus aze nemed touelladennou… daonet eo e vezi… Ya, daonet ! » Breur Yann ne zeu ket da fallgaloni, delher a ra penn. « O va Doue ! N’eo ket koll amzer am-eus greet, kement-se ! o servija ahanoh euz va gwella. Gwech ha gwech all koulskoude an dizesper a venn kaoud an tu gounid en e ene. Neuze e tro warzu ar Skritur-Zakr hag e tibun heb ehan gwerzennou euz ar salmou :

« Ma kerzan e-kreiz teñvalijenn ar maro, n’am-eus ket aon, Rag Te a zo ganin.»

An Droug-Spered avad ne anzav ket beza trehet, korvigellet ma ’z eo. Ene Yannig a zo kaled evel dir mede gorf dinerzet gand ar yunou! Dond a hellor a-benn anezañ !

Hag an Droug-Spered krog-ha-krog gand Yann eun devez euz an amzer-Fask, eun devez ma oa skuiz-divi Yann gand ar Horaiz.

Spontuz e oa ar stourmad ; Superior ar gouent hag eun nebeud breudeur a oa war al leh. Ar breur Yann a ziskoueze dezo gand e viz an enebour touet, med n’oa nemed Yann hag a wele anezañ. Kleved a reent an taoliou a goueze war ar pourkêz Yann, hag hemañ o rebarbi kemend ha ma helle. Hag adarre gand eur salm « O va Doue, dilamit va ene diouz skilfou ar hi ! » hag e lavare hag aslavare ar ger « ki » evel evid ober mez d’an diaoul.

1344-KEMPER-KAOURINTIN E-KREIZ AR BREZEL

Emaom e-kreiz ar brezel a ra an eil d’egile Charlez ar Bleiz ha Yann Monforz evid gouzoud pehini anezo a vezo duk a Vreiz.

Kemper a zo dalhet gand ar Zaozon abaoue 1342, deuet war zikour Yann a Monforz. Ar hapiten breizad a zo o komandi en ano Monforz eo Erwan a Drezigidi. Divennet mad eo kêr gand mogeriou uhel ha ledan. Koulskoude e miz ebrel 1344 Charlez Bleiz a sko warzu Kemper gand e soudarded. Gouzoud a ra, goude beza gwelet penaoz eo paseet kont e Hennebont, pebez galloud he-deus eur vaouez kaloneg evel Janed a Vonforz evid entana eur bagad soudarded o tivenn eur gêr.

Ankeniet forz eo an dud e Kemper.Er gouent ar breur Yann a lavar d’an dud : « Taolit evez, kêr a gouezo etre daouarn an enebourien ! » Med den na gred ! Fiziañs o-deus en divennourien.

Yann a skuilh daelou puilh. Moarvad e-neus bet kelou, doare pe zoare, ez eus eur gwaleur o vond da goueza war kêr. Yann a ouel hag ar vreudeur a zo nehet maro. Goulenn a reont ouz Yann petra ’zo a-nevez. « N’ouzon ket a-walh, emezañ, med eur gwaleur braz », hag eñ war e zaoulin da bedi.

Kalon Yann a oa digor evid an oll, dreist-oll evid ar beorien, ar gakouzed. Kared a ree kêr Gemper e-noa treuzet ha didreuzet ken aliez hag e-noa poan braz o soñjal en darvoudou a oa o vond da goueza war kêr… Gouela a ree ha pedi.

Kêr Gempe r a oe killet epad eur miz. N’helle den na dond e-barz na mond er mêz. Ar breur Yann a boanie da rei kalon d’an dud, da alia anezo d’en em bourvezi a vara : « Araog ma vo kemeret kêr, emezañ, e savo kernez war ar bara ». Hag e soñje da genta er beorien ha n’hellont ket en em bourvezi en avañs, pe c’hoaz en dud etre.

D’an deiz kenta a viz mae 1344 eo e teuas a-benn Charlez Bleiz da antreal e kêr. Da greisteiz ez eas d’an iliz-veur hag e roas e her d’an Aotrou ’n Eskop, ne vefe greet gaou e bed ouz den nag ouz o madou, Saozon hag all.

Kalz tud a oa bet lazet pe hloazed en emgann. Eun toull-bez braz a o e digoret war blasenn Tour ar C’hastell (hirio plasenn Sant Kaourintin) hag e oe taolet enni korvou maro a verniou.

1346-AR GERNEZ

Er bloavez 1345 e tigoras endro ar brezel e Kemper. Yann a Vonforz, bet kraouiet e Tourell al Louvre Paris, a oa deuet a-benn da denna e skasou gantañ, sikouret gand tud dister o-doa degaset dezañ dillad marc’hadour.

Ha dioustu da Vro-Zaoz. Ar Roue Edouard III a roas d’ezañ eun armead soudardet hag a zouaras e Brest d’ar 5 pe d’ar 7 a viz even. En hent neuze warzu Kemper, red e oe dezañ beza mestr war gêr endro.

Breur Yannig a lavare : « Kêr a herzo ha ne vo ket kemeret » Nehamant a zo e-touez an dud… Dija eo bet diskaret mogeriou kêr war meur a dachenn. Med Yannig a zalh mad : « Ho pet fiziañs en Aotrou » emezañ… Marteze e-neus gwelet an armead saoz o tostaad, he bannielou o fichal en avel, sur da gaoud an treh. En 11 a viz eost emaom, ar ster Odet a zo dihlannet ha savet beteg mogeriou kêr, ar Zaozon n’hellont ket tostaad…

Er bloavez warlerh, setu ar gernez o skei didruez. N’oa ket amzer da goll. Ar breur Yannig a anaveze an oll e Kemper ha tro-war-dro. Eun nebeudig tud a oa marhadourien, tud en o êz hag e oa boaz Yannig da astenn e zorn dezo evid ar beorien. Hag eñ dre ar ruiou : « Tud a zo war-nez mervel gand an naon, deuit war o zikour…»

Ar binvidien, pa welont Yannig o tostaad gand e zah war e skoaz, gand e vousc’hoarz, a oar petra o-deus da ober, ne jomont ket da dorta, sah Yannig a rank beza leun…

– C’hwi ’lavar a-walh, breur Yannig, med ni on-eus on tiegez… or bugale… ha neuze n’ouzor ket peur e vo fin d’an a-badenn…

– Mervel a ray ar beorien ma ne deuit ket war o zikour… Pebez tro vrao deoh da ober aluzenn ! » eme dezo breur Yannig. O ya ! intentet o-deus… ha tamm ha tamm setu ar zah leun a vara.

– « Ha bremañ, lard ivez da heul, da ober soubenn, ha legumaj ivez… dre garantez… »

Ha Yannig da drugarekaad… da drugarekaad… Kuitaad a ra e vignoned pinvidig evid mond daved ar beorien. Sammet eo gand e zah re bonner, med seulvui eo ponner, seulvui eo laouen Yannig. Ar zoubenn a zo o virvi e n eur chaodouron vraz, Yannig oh ober tan.

– « daoust ha prest eo ar zoubenn ? » a houlenn unan euz an diavêz, … – Ya, prest eo ! »

An nor a zo digoret hag an dud a zeu… bunta ha dibunta, tabud ha cholori… Taolit evez euz ar vugale ! Hag arabad o-defe lod muuoh ha lod all nebeutoh, heñvel d’an oll. Kabalad a ra Yann da garga ar skudellou ha da heul eur mousc’hoarz da beb hini… saourusoh a ze e vo ar zoubenn.

Eun devez e roas evel-se soubenn d’eur mil a dud. Echu eo an abadenn, ne jom mui berad ebed. Ha setu eun diavêziadez o tond gand eur bugelig war e breh. Poan awalh he doa bet an diavêziadez o tond beteg Yann.

– « Ahanta ! eme ar vaouez, bara ha soubenn da hemañ ivez ; a-hend all e kasin anezañ da gouent ar zeurezed hag e rankoh, kontant pe get, rei dezañ da zebri. »

1349. GWASOC’H C’HOAZ : AR VOSENN !

A-forz da ouela war behejou an dud hag e soñj euz an dud a vo skoet heb dale gand ar maro, eo deuet dremm Yannig da veza rouvennet don, evel kleizennet.

Ar vreudeur euz ar gouent a gav diêz gweled Yannig o leñva hag o ouela evel-se. Sur awalh e soñje Yannig pe e ouie, ez oa eur gwaleur braz bennag o vond da goueza war ar vro. Da geñver ar gousperou, da houel Sant Fransez e miz here 1348 e tirollas e anken gwasoh eged biskoaz·ha beteg fin ar gousperou… ha meur a zevez evel-se, n’helle lavared netra heb skuill daelou c’hwero.

Petra a oa a-nevez eta ? AR VOSENN !

E bro Sina he-doa skoet da genta… Treuzi a reas bro Europa dre Kaffa, eur porz-mor war ar Mor-Du. Gand batimañchou a gonverz e teu da Gonstantinopla… Setu hi e Gene… e Marseill… E miz gouere 1348 ema e Bro-Zaoz war aochou Dorset.

Genver 1349 : ema e Bro-Frañs hag eh en em led evel eur reverzi vraz pe eur gorventenn o rei taol ar maro a lavar Froissard d’an drederenn euz an dud.

E Breiz, e Kemper, ar vosenn a sko e miz eost 1349.

N’eus dale ebed gand ar hleñved-se, daou zeveziad kleñved, goriou braz o sevel e pleg ar vorzed hag er gazell ha setu ampoezonet ar gwad… hag ar maro.

N’heller ket zoken douara ar horvou maro hag e chomont war al leh, peadra da voueta ar hleñved, speguz evel ma ’z eo. E daou pe dri devez eo skubet eur gêriadennad a-bez. Ar re a hell harpa a zo spontet ha pennfollet.

Paourkêz breur Yann ! Eñ e-noa gwelet en araog an dar-voud spontus, hag e-noa pedet, greet pinijenn, yunet, gouelet… evid klask sikour an Aotrou Doue.

Ha bremañ, p’eo kouezet ar hleñved war ar vro, Yannig ne ehan ket. Mond a ra dre ar ruiou, a di da di, e ti ar re baourra, ar ar re genta taget, êz eo da intent. Setu heñ warzu ar re a zo dare da vervel, o hovez a ra, rei konfort dezo en o eur ziweza… Hag o zebelia goude o maro.

Lod tud klañv a zo dilezet… N’eus den war o zro ? Eo, ar breur Yann a zo aze gand e bedennou, e zaelou, e garantez. Tri bloaz ha tregont a zo ema evel-se ar breur Yann oh astenn war gêr Kemper mantel e garantez.

Med ar vosenn a zeuas a-benn anezañ a-benn ar fin. Eun devez e krogas ennañ da vad. O tistrei d’ar gouent e oa skuiz maro. O va Doue ! Daoust ha deuet eo ar poent d’ar breur Yannig da vond davedoh ? Ar breur Yannig a bede hag a bedas beteg e huanadenn ziweza…

Hag e ene a guiteas e gorv evid mond war eeun d’ar baradoz.

« Baradoz dudiuz,
Bro ar zent eo va bro…»

« Hag or bezo baradoz pa deuy fin or buez
Hag e kanim gand joa kantikou an êlez
Eun iliz dreist peb iliz eo palez kaer Doue,
Eur zulvez dreist peb suivez eo an eternite. »

Er 15 a viz kerzu 1349 emaom. Yannig a Zant-Nouga a oa nao bloaz ha tri-ugent. Interret e oe e iliz ar gouent hag evid e enori e oa douaret « er japel a zo e-kichenn dor ar heur, dindan ar chantele, diouz kostez an Aviel.»

Niveruz kenañ e teuas an dud d’an obidou. An oll a grede dezo e oa ar breur Yannig eur zant, hag e klaskent sacha ganto eun dra bennag da vired evel relegou, pe eur vlevenn diwar e benn, pe eun tamm roget euz e zillad. Sur awalh e vo gellet konta war e bedennou.

Ha gwir eo e oe kalz burzudou warlerh ar pedennou kaset da houlenn e zikour. Ken stank e oent ma oe karget notered da zastum ar pez a oa disklêriet gand ar re glañv kavet ganto ar yehed, pe gand ar re a oa bet test.

E-doug e vuez end-eeun, ar breur Yannig a oa eun devez o kestal hag eh erruas e ti eun dimezel taget gand an urlou (goutte) ken m’edo war-nez mervel. Truez e-noe ar breur Yannig outi hag e lennas warni eur pennad euz Aviel Sant Yann… Gwel-laenn a zeuas d’ar glañvourez.

Goulennet e oe digand ar breur Yannig lenn ar pennad en-dro ha p’e-noa e lennet evid an drede gwech ar glañvourez a zav, pare e oe. Hag hi d’ar gegin da bourchas eul lein vad d’ar breur. Med pa zeuas endro e oe dija eet kuit ar breur Yannig da ober chervad gand dour ha bara zeh. Ar breur a oa ouz e heul ne gallas ket toud ! Dezañ ar friko ! Distro d’ar gouent hemañ a gantas penaoz oa paseet kont.

WARLERH E VARO

Awechou e vez lavaret : echu ar gouel, ano ebed ken euz ar zant. Ar bloaveziou a dremenas hag ar zantig ne oe ket ankounac’heet. Dalhet e oe da bedi ar Zantig Du hag hemañ a gendalhas da zelaou ar pedennou ha da obten grasou puill evid ar re a veze devot dezañ.

Er bloavez 1536, hervez Albert le Grand, « E gorv hag a oa bet lakeet da genta en eur voest koz, a gavas plas neuze en eun arh-relegou kaer miret dindan eur volzig e-stumm eur japelig greet gand orjal.»

Moarvad eo ablamour ma teue stank an dud d’e bedi. Er bloavez 1580, hervez an Tad Grégoire, an dud o-deveze poan-benn hag a dremene o fenn dre ar barrinier a veze pareet.

Cheñchet e oe plas, eur wech muioh, d’ar relegou ha kaset d’eur japel a zo a-zehou d’ar heur, war an aoter en eun tabernakl bian fichet brao. Dirag an tabemakl ez eus eur poltred euz ar zant, kinniget gand an Itron Gwenn a Lohéac, ltron a Vissilien. Grasou braz a vez obtenet ivez o pedi dirag ar poltred-se.

E-kreiz an XVIII kantved e oe lakeet ar relegou en eur arh all, klozet e gwer diouz daou du evid ma hellfe an dud gweled ar relegou. War gorre an arh eun delwennig (statue) euz Santig Du o tegemered an dud fidel dezañ, Santig Du fichet kaer gand dillad seiz alaouret. Euz ar baradoz or zantig a dle beza souezet o weled penaoz eo bet akoutret.

1789-AN DISPAH BRAZ

Beh a zavas abred war ar houeñchou. Er blavez 1791 , an « Assemblée Constituante » a zisklerias an urziou relijiuz er mêz a Iezenn. Er bloavez warlerh e oe lakeet war ar ru ar relijiuzed ha n’ho-doa ket kuiteet o houeñchou. Peb tra a vefe lakeet e gwerz war inkant, ilizou ha koueñchou.

Beleien parrez Sant Korantin a gabalas da gas euz an iliz-veur d’ar presbital an delwennou hag an taolennou, dreist-oll relegou ar zent enoret en iliz pe er houeñchou.

Daoust hag e savete edont en iliz-veur ? Ar pez a zo sur eo e teuas daou zen, en noz euz an 8 d’an 9 a viz kerzu 1793 da gerhet en iliz-veur « breh Sant Korantin, an douzier gand an tri berad gwad, relegou all gand re Santig Du, evid o has d’an iliz Erge-Armel. Piou e oa an daou zen-se ? Daniel Sergent, kalvez er ru-nevez hag eun abostoler, Dominique Maugeat, sakrist.

Poent e oa ! Tri devez warlerh, eur vandenn baotred yaouank, eet anezo o-unan, a antre en iliz-veur. En o fenn ema an Dagom, mezvier touet, ar boned ruz war e benn hag ar gokarrdenn tri-liou war e vruchet.

Ha perag ’ta o-deus dibabet an 12 a viz kerzu, deiz gouel Sant Korantin evid ober o zaol fall ! Skrapa a reont ar pez a gavont, listri sakr hag all. Karget peb tra en eur harr ha buan da vaga eun tantad : delwennou koad mahagnet ha taolennou, taolennou Santig Du ivez, sklêr eo.

O tremen dre ru Santez Katell eo storloket ar harrad hag e kouez diou zelwenn war an douar, hini Santig Du a zo unan anezo. Ne jomo ket pell war ar ru avad ! An itron Boustouler a oa war dreuzou dor he zi, hag he-deus gwelet ; dastum a ra an delwennou hag o has ganti. Daoust ha gwelet eo bet ? Ar pez ’zo sur eo ne gred da zen klask afer outi : eun intañvez a 200 lur bouez ha moustachou dezi ! Esoh eo en em gemer ouz delwennou !

An itron Boustouler n’oa ket gwelet mad gand paotred an dispah, tamalet oa bet da veza kuzet beleien dizuj d’al lezenn. Rei a reas delwenn Santig Du d’he merh nevez demezet gand eur micherour, demezet dre guz gand eur beleg chomet fidel.

Goude an emgleo etre an Iliz hag ar gouarnamant (concordat), an daou bried yaouank a rentas an delwenn d’an iliz-veur, tost d’an aoter a oa dediet araog an dispah da zant Julian ospitalier, hag araog c’hoaz d’an Elez-mad. N’oa ket staget gwall uhel hag e helle an dud lakaad e dorn astennet ar zantig o ofransou hag o baraennou. Goudeze e oe !akeet eur hef.

Ar zant a zo du e zae. Perag du ? Da genta ar zant a zougas eur zae hriz, hervez lezenn ar Fransiskaned. Med, pell araog an dispah, Fransiskaned Frans o-doa kemeret al liou du. Setu e oa livet e du delwenn ar breur Yann hag ar zantig greet anezañ « Santig Du ».

Hag e relegou, petra int deuet da veza ? Ar Fransiskaned n’o-doan ket gellet distrei d’o houent e Kemper, gwerzet oa bet ha relegou ar breur Yann a oa en eur armel e sekreteri an Erge-vian. An aotrou Person, an Aotrou Danielou e-noa nahet toui ha senti d’ar houarnamant, hag oa bet harluet e Enez-Re. E keid-se, an aotrou Loedon, mêr ar gomun e-noa dalhet gantañ alwez an armel m’edo enni ar relegou ; kas a reas anezo d’an iliz war an tabernakl. An dra-mañ a zo bet disklêriet gand an aotrou Loedon d’an 12 a viz mae 1802.

D’ar 25 a viz ebrel 1842, an Aotrou ’n Eskob Graveran a lakeas gweled e peseurt stad edo ar relegou : « Eur voest koad, moan hag hir, kinklet gand kizelladuriou alaouret, warni eun delwenn vian, alaouret ivez. Er voest relegeier hag en o zouez daou damm klopenn. Er memez voest eur breviel koz, roget, keinet, stag outañ eur jadennig kouevr.»

An aotrou Loedon, mêr a gomun a lavaras neuze e teue ar voest euz iliz koz ar Fransiskaned e Kemper hag ez oa ar relegou, re Sant Yann diarhenn, devosion vraz dezañ e Kemper. An eil mêr, an aotrou Coïc, a lavaras kement-all. An Aotrou ’n Eskob a roas aotre da barrez Erge-Armel da vired ganti ar relegou ha d’o rei da enori d’an dud fidel.
A-raog siella endro ar voest e oe pedet an Aotrou ’n Eskob da gas gantañ eun tarmm euz ar glopenn evid e lakaad en iliz-veur. Eur renta-kont a oe sinet gand an Aotrou ’n Eskob gand ar mêr hag an eil-mêr, gand ar vikel-vraz ha person ar barrez.

E 1864, an Aotrou ’n Eskob Sergent, deuet warlerh an Aotrou ’n Eskob Graveran, e-nefe karet gweled ar relegou o tond d’an iliz-veur : degaset e oant bet d’an eskobti en abeg m’oa bet torret ar ziellou dre zegouez. Med deg vloaz ha tri-ugent a oa edon e iliz Ergé. Ar barrez a enebas hag ar relegou a zistroas da Ergé.

E bloavez 1879 e oe cheñchet ar voest-relegou med ne oe ano ebed euz ar breviel koz gand e jedennig kouevr. N’eo ket avad ma vefe bet hini ar breur Yannig, n’oa ket a voullèrèz c’hoaz en e amzer ; marteze koulskoude e vije bet kavet traou priziuz da denna dioutañ. Bez’ e oa ive er voest eur follen hag eun nebeudig euz eul leor kantikou. Bez e oa ivez er voest eur skrid hag a gont penaoz oa bet pareet dre vurzud eur vaouez klañv. An itron Mauduit eo a gont d’ar 15 a viz kerzu 1750. He merh, Mari-Perrina David, taget gand ar remm en e diou-harr abaoue daou vloaz hanter. Pedi a oa bet greet ha gwellaenn ebed. Eun naved a oe bet greet en enor da Zantig Du, a-benn pevarved devez an naved e oa pare.

En eul lodenn euz al levr kantikou brezoneg e oa ivez eun deiziadur evid goueliou ar bloaz ha Sant Yann diarhenn a oa market d’ar bemzeg a viz kerzu, gand eur gerig da lavared a ree kalz rniraklou. Med n’oa roud ebed euz ar bloavez m’oa bet moullet.

1949-KEMPER N’E-NEUS KET ANKOUNAC’HEET

An aotrou Chaloni Courtet, person an iliz-veur a lakeas en e benn sevel goueliou braz evid merka ar c’hwehved kantved euz maro ar breur Yannig, an hini e-noa gwarezet kêr Gemper en amzeriou teñval ar brezel, ar gernez hag ar vosenn. An ti-kêr a oa a-du ivez evid kemer perz er goueliou.

Petra e-nije lavared or zantig paour o weled kemend a harlanteziou gand gouleier a-liou, gand bannielou ha linseliou istribillet a-dreuz ar ruiou, burellou a-liou, fichet gand herminigou, dirag ar hoc’hi el leh m’edo gwechall mogeriou ar gouent ? Petra e-nije lavaret dirag ar mor a dud deuet euz an eiz parrez tro-dro d’an 11 a viz kerzu ?

Tri devez e padas ar goueliou. En iliz-veur delwenn Sant Yann e oa er plas a enor. Tri deveziad prezegennou gand an Tad Legeard, fransiskan euz a Roazon, a oa evid prepari ar 15 a viz kerzu, an devez braz ; ar zarmon a vo greet en deiz-se gand an Tad Victor. Mad eo embann bueziou ar zent, netra ne dalv ar skoueriou roet e-vel-se d’an dud.

Hag an devosion da Santig Du a zo beo hirio c’hoaz ; e-touez kemperiz, sûr awalh. Ore o ruiou eo e tremene, tiz warnañ, ar zantig mad, gand ar vall da renta sikour.

Fiziañs a zo ennañ evid kaoud amzer vrao. Euz ar Frañs a-bez e teu lizeri d’en em erbedi outañ. Departamañchou a zo fidel dezañ, lakom : l’Allier, les Ardennes, le Cher, l’Eure et Loir, le Loiret, Paris !

An oll a oar pegement a dalv kaoud amzer vrao, lakom evid eur pardon, eur gouel, pask ar vugale, perhirin ar studierien da Itron Varia Chartres…

Euz a belloh c’hoaz e teu lizeri d’e erbedi : evel-se e teuas eur pelerinaj euz ar Maroc d’an iliz-veur da drugarekaad Santig Du. En argoll edo o drevajou, eur bedenn da Zantig Du gand ar bromesa da vond da Gemper da drugarekaad ar zant, an drevajou a oe saveteet hag ar bromesa sevenet. Hag ar Varokaned en-dro dioustu d’ar gêr e-leh chom da ober eun droiad touristelez·e bro Frañs.

Eul lizer all, fromuz, deuet dious kostez ar Sahara…

E Kemper ema atao Santig Du oh astenn e zorn ha dalhmad e weler tud o chom a-zav dirag e relegou hag o rei o aluzenn.

N’eo ket bet lakeet war roll ar Zent gand an Iliz e Rom ; e kalon an dud avad eo beo buezeg an devosion evitañ hag ar fiziañs ennañ.

An Aotrou ’n eskob Barbu, araog kuitaad an eskopti e-neus kaset goulenn da Rom ha bet e-unan war al leh. Fiziañs a zoe teuio a-benn !

Kaër dreist e oa bet ar goueliou lidet e Kemper d’ar 15 a viz kerzu 1949 evid merka c’hwehved kantved maro Santig Du. Parrez Sant Nouga, diouz he zu, ne fellas ket dezi chom heb merka seizved kantved e hinivelez ; ha setu perag, d’ar 27 a viz gouere 1980 e oa diredet ouspenn 1500 a dud fidel, bodet harp ouz kastell Keryann ; eno e oa bet savet eur « podium » e skeud ar gwez fao. Parrezionniz Sant Nouga, gwisket kaer gand dillad ar vro a oa deuet da heul o beleien e prosesion. An Aotrou ’n eskob Pailler, da vare-se archeskob Rouen, a ganas an overenn, endro d’ezañ superior Fransiskaned Kemper, breudeur euz ar gouent, ha beleien ginidig euz Sant Nouga.

Nann ! Sant-Nougaiz ne ankounac’haont ket o henvroad brudet, ha beb bloaz e vez lavaret diou overenn en e enor ; d’ar lun ar Pantekost e chapell Kastell Keryann ha d’an eil sul a viz gouere e porz dispar ar hastell ; en deiz-se e tregern an tro-war-droiou gand ar hantik bet savet en enor da Zant Yann diarhenn hag a lakom amañ warlerh :

KANTIK SANT YANN DIARHENN

Diredom oll a dro war dro
Da enori Sant Yann or bro,
Teñzor kuzet war an douar,
En neñv bremañ leun a hloar.

1. E Sant Nouga ez eo ganet
Hag ugent vloaz e-neus bevet
Heb klask morse digand an dud
Gounid netra, madou na brud.

2. Kizella mean, ober kroaziou
Hag o sevel war an henchou
Setu aze micher genta
Ar Zantig du e Sant Nouga.

3. Kaerra kroaz greet gantañ
Eo an hini a reas ennañ
En eur veza korv hag ene
Skeudenn veo an Den-Doue.

4. Pa oe beleg, eskob Roazon
E Sant Gregor henn anv person
Evid an oll karantezuz
Ar vad a ra ’zo burzuduz.

5. Desket e oa, leun a furnez
Hag he lavar en o diou yez,
Doujañs Doue, er halonou
A ziwane war e gomzou.

6. Med e galon a glask hebken
Ar baourentez, ar binijenn,
Evid beva ’vel an Elez
E wiskas sae urz Sant Fransez.

7. Eno morse ar binijenn
Ne vir outañ beza laouen
Deski ’ra deom beva eüruz
Gand ene glan ha poan grevuz.

8. Dougen a ra gouriz garo
‘Vid e vrouda beteg ar beo.
Hag an dillad ar re falla
Eo evitañ a gav gwella.

9. E peb amzer, hed ar bloaz
E kerz en hent, e dreid noaz
Kignet leun-vad hag a-wechou
Treuzet zoken gand an tachou.

10. E-touez leaned, kouent Kemper
E ra bepred gwasa micher.
Kestal war yun epad an deiz
Evid maga peorien eleiz.

11. Pled a gemer ouz an dud lovr
Ken reuzeudig ha ken tohor !
Netra enno ne gav euzus
Pa zoñj ez int membrou Jezuz.

12. N’eus ket e bar evid senti
Rei skoazell da beb hini,
Lakad ar peoh en eneou
Koulz dre e skwer hag e gomzou.

13. Epad ma ped e vev en neñv
Ne wel, ne glev nemed Doue,
Ken beuzet eo er garantez
Ma ra avi d’an arhêlez.

14. Mervel a ra o rei Nouen
D’an dud taget gand ar vosenn,
D’ar baradoz e ya dioustu
Pegen braz sant eo Santig Du.

15. Evid pedi en-dro d’e vez
E tiredas ar bobl a-bez ;
Ar burzudou greet eno
A gendalc’h c’hoaz en deiz hirio.

16. Enorom dre or pedenn
E relegou hag e skeudenn
Ha goulennom gand e skoazell
Buhez kristen, maro santel !

Traduction en français

SANTIG DU Saint Jean Discalcéat (1279-1349) Comme l’indique Mgr FAVÉ, à la fin de sa Vie Bretonne de Santig Du, il a paru bon d’en donner une traduction en français,…

Lire la suite…

SANTIG DU
Saint Jean Discalcéat
(1279-1349)

Comme l’indique Mgr FAVÉ, à la fin de sa Vie Bretonne de Santig Du, il a paru bon d’en donner une traduction en français, afin que le plus grand nombre de personnes puissent découvrir la vie admirable de ce petit saint de chez nous. Cette traduction suit de très près le texte breton.

Nous espérons que ce petit livre aidera à parvenir enfin à la canonisation officielle par Rome de Santig Du.

C’est une vieille paroisse que la paroisse de Saint Vougay : elle est déjà signalée en l’an 1426. A cette date on y comptait une vingtaine de gentilhommières ou manoirs sur son territoire. Le plus ancien des manoirs était celui de Kérénog, habité par Monsieur Tanguy du Châtel et Dame Sybille le Voyer.

Cent ans plus tard, voici le château de Kerjean, édifié par les Seigneurs Barbier. Le roi Louis XIII donna le titre de marquisat aux terres de Kerjean. On peut voir, tout près du château, les « colonnes de justice » ou potence, qui étaient le signe que le Seigneur du château avait le droit de châtier, même jusqu’à ce que mort s’ensuive. Louis XIII disait que ce château était digne de le recevoir, lui et sa suite, s’il avait l’occasion de venir en Bretagne.

La Dame de Koatanskour était connue pour son respect et son amour de Dieu ainsi que pour sa charité envers les pauvres ; elle parlait bien le breton. Elle mourut sur l’échafaud le 27 Juin 1794.

Le premier recteur connu de Saint Vougay est Messire Hervé de Dourgy, sieur de Mouster Paul.

C’est là, dans la paroisse de Saint Vougay, en pays de Léon, qu’est né notre petit saint, non loin de Lesneven et de Saint Pol. Le patron de la paroisse est Saint Nonna, venu d’Irlande au Vème siècle pour évangéliser le pays. Saint Nonna est aussi le patron de Penmarc’h en Cornouaille.

Une maison existe encore à Saint Vougay qu’on appelle « Ti ar Zantig », la maison du petit saint.

Les parents de Saint Jean étaient des paysans, gens du commun, ni pauvres, ni riches, respectant Dieu et menant une vie chrétienne.

Une sorte de prodige survient à ce que l’on raconte, à l’occasion de sa naissance. Sa mère étant enceinte, ne se portait pas bien : elle n’avait aucun appétit, si ce n’est de la viande d’un oiseau qu’on ne trouvait pas dans le pays à cette époque. Aucune amélioration ne venait, elle ne faisait que dépérir. Et un jour, voilà cet oiseau précisément qui voltige autour de la maison et y entre par la fenêtre ouverte. « Oh ! mon oiseau, s’écrie la femme ! » Il se laisse prendre aisément : on le tua, on le pluma et on le cuisit sur la poële. La femme le mangea et la guérison survint. Peu de temps après, elle mit au monde un fils et on lui donna le nom de Jean.

Il y avait une grande dévotion à cette époque envers Saint Jean-Baptiste, dans la paroisse de Saint Vougay et le pays environnant. Une chapelle y avait été bâtie en l’honneur de Saint Jean-Baptiste ; du temps de notre « santig », elle existait déjà sans doute et un grand nombre de gens s’y rendaient en pèlerinage le 24 Juin, ce jour-là précisément, même s’il tombait en semaine. Aujourd’hui encore ce pardon est fréquenté par beaucoup de monde.

Pour moi, le pardon de Saint Jean de Saint Vougay, c’est le grand pardon de mon enfance. Chaque année, depuis que j’existe, j’allais au pardon, avec mon père et ma mère. Mon père était né à Péran, un quartier de la paroisse de Cléder touchant les frontières de Saint Vougay ; et il y avait un grand repas chez mon oncle à l’occasion du pardon.
Je me rappelle… le grand feu de joie, la grand’messe, les vêpres, la procession avec, en tête, un agneau décoré de rubans de couleur qui s’agitaient autour de lui, mené par un garçonnet habillé en Saint Jean, portant un gilet en peau de mouton, pieds-nus, une petite croix de bois dans la main. Il y avait aussi des chevaux à la procession, et on chantait à tue-tête :

« Embanner braz ar binijenn… »
Grand héraut de la pénitence,
Aujourd’hui écoutez notre prière, Saint Jean !
Vous fûtes aimé par le Sauveur !…
Vous êtes prophète, vous êtes martyr !

Et nous chantions « Sant Yann ! » jusqu’à perdre haleine !

Il y avait une fontaine au chevet de l’église, et auprès on y plaçait la tête de Saint Jean, taillée dans la pierre de Kersanton. Je lavais mes yeux avec l’eau de la fontaine. Ensuite je prenais de l’eau dans le creux de ma main et j’élevais le bras de façon à faire couler l’eau tout le long de mon bras jusqu’à mon buste : comme si mon corps tout entier avait été lavé avec l’eau de la fontaine.

Sur le fond de la fontaine on avait placé un drap blanc et j’y jetais ma petite pièce de monnaie, après avoir fait une prière au Saint.

Une autre chose encore qui m’attirait : la foire aux oiseaux ! Les garçons, surtout ceux de la contrée, attrapaient ces sortes d’oiseaux du pays qui savent bien chanter et qui supportent de vivre en cage : des bruants, des serins, des mésanges, des éperviers…

Depuis sa tendre enfance, notre ami allait aussi au pardon de Saint Jean.

Il vous est aisé de comprendre le plaisir que j’ai de vous faire mieux connaitre la vie de Santig Du de Saint-Vougay.

On ne sait pas grand’chose sur ses premières années ; on a même perdu son nom de famille. Il a vécu comme les autres enfants de son âge à la campagne : une chaumière, une nourriture grossière mais saine : du pain de seigle ou d’orge cuit à la maison ou dans le four libre du quartier des crêpes de blé-noir, de la bouillie d’avoine ou de sarrasin. Il n’y avait pas beaucoup de froment dans les terres, des légumes ? Des pommes de terre, il n’en était pas encore question ; il faudra attendre Monseigneur de la Marche, dernier évêque du Léon : c’est lui qui apporta la semence à Saint Pol de Léon et c’est pourquoi il était surnommé [« Eskop ar patatez »] « l’évêque des patates ».

Un lit-clos avec son banc d’attache, une couette remplie de paille d’avoine, une couverture en laine de mouton et le petit enfant de Breiz-Izel pouvait dormir insouciant.

Pendant la journée il pouvait aller à la recherche d’oiseaux, dénicher leurs nids… Il avait une rangée d’œufs enfilés sur une cordelette de lin. Par ailleurs, à mesure qu’il grandissait, il prenait sa part des travaux domestiques et des travaux des champs : mener les vaches dehors, ramasser les légumes… etc.

Tout jeune encore, Yannig perdit son père et sa mère. Il trouva refuge chez un oncle, maçon et menuisier, expert dans son métier. À cette époque, tout comme maintenant, grâce à Dieu, on n’abandonnait pas un petit orphelin. Il y avait toujours l’un ou l’autre des parents proches, heureux de lui ouvrir la porte de sa maison. Il est vrai qu’il parvint bien vite à rendre service à son oncle, car il était bon travailleur et devint rapidement éveillé.

Il était pieux par-dessus le marché. Les enseignements de sa mère et le bon exemple de son père étaient profondément ancrés dans son cœur. Il ne fréquentait pas les amusements ·dangereux des jeunes de son âge. Quand il en avait le temps il aimait aller aider les voisins, et aussi, dresser sur les chemins, des croix de pierre grossière du pays, pour rappeler aux passants le grand mystère de Jésus-Christ mort sur la croix. Les passants, devant la croix, se signaient.

Il édifiait aussi des ponts sur les petites rivières. À certains endroits, à la saison des pluies les ruisseaux débordaient et on ne pouvait les franchir qu’à travers boue et bourbier. Grâce à ces travaux-là, il lui revenait un peu d’argent qui lui servait à faire l’aumône. L’époque de Saint Jean Discalcéat est aussi celle du Tour de Bretagne où beaucoup de gens voyageaient sur les routes pour aller en pèlerinage sur les tombeaux des sept Saints Fondateurs des sept évêchés de Bretagne : Saint Pol-de-Léon, Saint Tugdual de Tréguier, Saint Brieuc, Saint Malo, Saint Sanson de Dol, Saint Patern de Vannes et Saint Corentin de Quimper.

D’après les offrandes faites à Vannes à l’occasion du « Tro-Breiz », on peut dire qu’il y avait trente ou quarante mille personnes par an à faire ce pèlerinage. Aujourd’hui encore il y a des bretons qui veulent faire le Tro-Breiz comme leurs ancêtres. J’en ai vu l’un ou l’autre dans la cathédrale Saint Corentin.

Jean aurait pu vivre heureux et à l’aise de par son travail, mais d’autres pensées hantaient son esprit ! Se consacrer à Dieu, quitter le monde, mettre sa confiance en Dieu.
C’est de bon cœur qu’il aurait chanté le cantique du dimanche, composé longtemps après sa mort, mais ce n’était qu’un écho de l’évangile :

« Ne soyez pas anxieux, et ne dites pas :
Que trouverai-je à manger, comment serai-je vêtu ? Votre Père du ciel a des yeux bien clairs ;
Il donnera la nourriture et le vêtement à ses serviteurs.
Regardez les oiseaux qui volent au-dessus de vos têtes :
Ils ne savent ni semer, ni moissonner ;
Ils ne possèdent pas une seule graine. Ils trouvent, grâce à Dieu, leur becquée chaque jour.
Vivez donc avec confiance dans la bonté de votre Père.
Regardez les bouquets de fleurs qui fourmillent dans le pré :
Ils n’ont jamais appris ni à filer, ni à coudre ;
Et pourtant Salomon revêtu de son manteau doré
Était encore pauvrement vêtu à côté d’une fleur de lys.
Cherchez d’abord à gagner le Royaume de Dieu ;
Marchez sans vous lasser sur la route des commandements ;
Vous aurez le paradis en partage, et même dès cette vie
Vous obtiendrez de votre Père vêtement et nourriture.

Saint François d’Assise dira de même dans son « Cantique des Créatures » : De toute la création, une voix monte sans cesse. Et Saint Jean de répondre : « Louange à vous, créateur du monde ! »

Il ne reste pas à hésiter. Il dit à son oncle le projet qu’il a en tête. Mais son consentement n’est pas facile à obtenir, car l’oncle ne tient pas à perdre un tel domestique : il se moque du jeune homme, il se moque de la religion et de l’Église. Mais Jean tient bon. Et puis, on ne se moque pas ainsi de Dieu ! L’oncle est atteint de la lèpre, il est également excommunié et ne sera pas enterré en terre bénite. On trouve parfois des gens qui s’opposent à la voix de Dieu appelant tel ou tel pour devenir prêtre ou religieuse. S’ils réussissent dans leur dessein, tant pis pour eux !

Le petit Jean sera prêtre !

À RENNES (1298)

Oui, il a pris la ferme décision de se donner à Dieu. Mais il n’a pas d’instruction, le petit gâs de 19 ans qui a grandi dans la campagne bretonne ; car à cette époque il n’y avait point d’école à la campagne. Pour recevoir les Ordres, il lui fallait se mettre aux études. Il n’y a pas de Grand Séminaire, ni dans le Léon, ni en Cornouaille.

Il ira à Rennes. Peut-être avait-il entendu parler du Frère Raoul, du Couvent des Franciscains à Rennes, un saint homme érudit.

L’influence de Saint François se répandait à travers toute la France et davantage encore en Bretagne. Pensez donc : Saint François était mort le 4 octobre 1226, et deux ans après, le 16 Juillet 1228, il fut canonisé. Nous voyons se fonder beaucoup de couvents franciscains en Bretagne : 1230, Quimper et Rennes ; 1250, Nantes ; 1260, Vannes ; 1261, Dinan ; 1283, Guingamp, et peu de temps après, Saint-Brieuc. – Saint Yves fut admis dans le Tiers-Ordre de Saint François en 1251, au Couvent de Guingamp.

La vie des Franciscains était toute de pauvreté et de pénitence :

« Grande pauvreté et pénitence, voilà votre couronne.
Sainte Claire d’Assise, la perle de toute jeunesse ! »
(Cantique de Ste Claire, par F. Mévellec)

C’est sans doute cela qui attirait Jean, notre petit breton. Jean fit ses études à l’école des chanoines de la Cathédrale. C’est l’évêque qui lui donnait l’hospitalité et subvenait à ses besoins, l’évêque Jean Sémois. Probablement il suivait aussi les cours de Frère Raoul au Couvent : des cours d’Écriture Sainte.

C’est en l’an 1303 qu’il fut ordonné prêtre, à l’âge de 24 ans. L’évêque Jean Semois était décédé… Jean, devenu prêtre, n’était chargé d’aucune paroisse par l’évêque. Il emploie son temps à faire le bien autour de lui et à prier. Bientôt se répand le renom de sa sainteté.

Il jeûne trois fois la semaine, au pain sec et à l’eau… « Vous voyez comme il est pauvrement vêtu ! », disait-on. Il raccommodait lui-même ses vêtements lorsqu’ils étaient usés ou déchirés ; il les rapiéçait avec des morceaux de sacs.

– Oui, mais il est toujours propre, cependant.
– Savez-vous qu’il va visiter les malades, même ceux qui causent du dégoût aux autres, et qu’il les soigne !
– Oh ! oui, c’est un saint !

L’évêque n’était pas sans savoir combien Jean jouissait d’une bonne estime ; au si voulait-il le garder au service de son diocèse. Il le nomme Recteur de la paroisse Saint Grégoire de Rennes. Jean ne recherchait pas les honneurs, mais il ne pouvait pas refuser.

MONSIEUR LE RECTEUR DE SAINT GRÉGOIRE (1303)

C’est le 19 Mai 1303 qu’il fut nommé Recteur. C’est d’ailleurs ce jour-là que mourait à Tréguier Yves Héloury, notre Patron secondaire de la Bretagne, après Sainte Anne. Né en 1253, Yves Héloury a été canonisé et donné comme patron aux prêtres chargés de paroisse : c’est pour eux un modèle, ainsi que le saint Curé d’Ars. Il est pratiquement certain que le petit Jean a cherché à suivre les traces de son compatriote.

Saint Yves n’avait pas mis beaucoup de temps pour trouver la route de la sainteté. Bien vite il tourna le dos aux marques du confort mondain. Comme vêtement, une robe de bure grossière à capuchon et des sandales aux pieds comme les Franciscains. C’est au Couvent des Franciscains de Guingamp qu’il fut reçu dans le Tiers-Ordre de Saint François.
Dans la paroisse de Saint Grégoire, Jean laissa même ses sandales de côté et il marchait nu-pieds par les chemins.

La paroisse de Saint Grégoire avait été érigée en l’an 1280 et rattachée à l’archidiaconé du Désert : L’église avait été donnée au chapitre cathédral de Rennes par un marquis nommé Hatenaux, vers le 11ème ou 12ème siècle. C’était une grosse paroisse et le Recteur n’était pas sans ressources. Cependant son cœur n’était pas attaché aux biens terrestres, et à mesure qu’il en avait, il les distribuait aux indigents.

Et le nouveau Recteur tout jeune – il n’avait que 24 ans -– se mit à la besogne : faire catéchisme, confesser, rendre visite aux malades, aider les pauvres. On le voyait souvent sur les routes, non pas se promener, mais faire connaissance avec les gens, les écouter raconter leur vie, les soulager et les conseiller. Il allait aussi de paroisse en paroisse, préparer les chrétiens à accueillir l’évêque quand il venait donner la Confirmation aux enfants ou quand il venait pour la visite pastorale des paroisses.

Durant les treize années de son rectorat à Saint Grégoire, il y eut trois évêques à se succéder sur le siège de Rennes. Le Recteur de Saint Grégoire allait préparer l’arrivée du nouvel évêque, comme Jean-Baptiste annonçait la venue de Jésus. Toujours pieds-nus comme on voyait autrefois le petit garçon à Saint Vougay. Parfois ses pieds étaient en sang, mais il ne s’en souciait pas, gardant toujours le sourire aux lèvres.

JEAN QUITTE RENNES (1316)

Jean ne peut longtemps résister à la voix qui l’appelle à se faire Franciscain ; c’est pourquoi il demande un jour à être reçu par son évêque, Monseigneur Alain de Château-Giron. Il désire être déchargé de sa fonction de Recteur et obtenir l’autorisation d’entrer dans l’Ordre des Franciscains. L’évêque fut très peiné, et Jean fut fort ému quand il vit combien l’évêque était contrarié. Celui-ci chercha à s’opposer, ainsi que les paroissiens de Saint Grégoire, pleins de regret pour leur Recteur et les larmes aux yeux. Mais Jean tint bon.

Et maintenant, où ira-t-il ? Il connaissait bien le Couvent de Rennes pour y être souvent venu prier et se reposer. Il comptait des amis parmi les moines.

QUIMPER-CORENTIN (1316)

C’est vers le Couvent de Quimper que Jean se tourna. Le désir de se rapprocher de son pays natal, d’entendre les oiseaux chanter, comme l’aimait Saint François d’Assise, l’envie d’entendre les bergers chanter et répéter « Lon léno lon la… » Voilà prise sa décision. Quimper était aussi le couvent le plus renommé des couvents franciscains de Bretagne, comme l’écrit en latin Jean Baugouan, procureur principal à Quimper au temps du Roi Henri IV. Le couvent avait été fondé par Mgr Raynaud, à la suite d’un pèlerinage qu’il avait fait à Saint Nicolas du Bari, au Royaume de Naples, vers 1230. Henri IV était allé très probablement sur la tombe de Saint François quand il avait été à Rome. Il pensait déjà ériger un couvent franciscain.

C’est sur les bords de l’Odet, face au Mont Frugy qu’on bâtira le couvent. Là, l’évêché possédait un terrain ayant autrefois appartenu aux Templiers, ainsi qu’une église, hélas ! tombée en ruines.

Ce ne sont ni les soucis, ni les peines qui faisaient défaut à l’évêque à cette époque-là (1233) ! Doter la cathédrale d’un chœur, réparer l’église des Franciscains dédiée à Sainte Marie-Madeleine : 42 mètres de long, sans clocher, mais munie de fenêtres et possédant un très beau cloître.

Évidemment les secours ne lui firent pas défaut : des gens riches, tels que le Baron du Pont, de Pont-l’Abbé ; peut-être aussi Mauclerc, Pierre de Dreux, bien que ce dernier ne s’arrangeât pas toujours avec Je clergé. Les pauvres aussi faisaient des offrandes, heureux qu’ils étaient de voir venir chez eux des Frères si édifiants et si joyeux.

Il y avait de grosses dépenses à faire : bâtir un mur de clôture autour d’un terrain d’un hectare, acheter le nécessaire pour les cérémonies… etc. Les messieurs du Juch avaient obtenu la permission de bâtir une chapelle pour eux, tout près de l’église, du temps où les membres de la Confrérie des Orfèvres venaient aider à l’embellissement de la chapelle Saint Bonaventure, à condition que Saint Eloi, leur Patron, remplace Saint Bonaventure.

On sonnait le glas à la chapelle des agonisants, lorsque l’un ou l’autre des bienfaiteurs y étaient enterrés, tel Monseigneur Reynaud, celui qui avait construit le couvent ou la chapelle. Deux autres évêques et des Sieurs bretons, souvent décédés hors du pays, en Grande Bretagne, le Sieur Eudes, vicomte du Faou, en Espagne, Hervé du Juch. On leur a construit de beaux gisants dans un lieu saint et entourés de moines en prière.

FRÈRE FRANCISCAIN DE FAÇON DÉFINITIVE

Et Jean, en route vers Quimper, à pied bien sûr et pieds-nus. Il a le temps de prier et de méditer sur la route qui va de Saint Grégoire où il a été Recteur pendant treize ans, jusqu’au couvent des Franciscains à Quimper.

À force de marcher
On fait rapidement de la route
Et si on ne tombe pas,
Point n’est besoin de se relever.

L’affaire est faite : Jean a tourné complètement le dos au monde. Il ne compte plus, il n’a rien en son nom, il laisse même derrière lui le temps passé. Ce n’est plus qu’un pauvre petit homme qui frappe à la porte d’un couvent pour demander son admission dans l’ordre.

Et Frère Jean, parmi ses frères, mène sa vie de Franciscain, obéissant à la règle et à la cloche. Sa vie n’est cependant pas identique à celle des autres moines. Il n’est pas des plus jeunes : il a 38 ans et il a été Recteur d’une grande paroisse urbaine. Cela laisse des traces dans l’esprit de l’homme et cela le fait être un peu quelqu’un qui en fait à sa tête. Alors que la règle dit de porter des sandales, Jean reste pieds-nus. Quant à ce qui concerne la nourriture, le menu ou la cuisine, tout était à peu près semblable à la pension de Saint Grégoire où le Recteur jeûnait trois fois la semaine au pain sec et à l’eau.

AU FIL DES JOURS

Au couvent on recevait des aumônes, que l’on acceptait de bon cœur, et en plus, les Frères allaient quêter en ville : ils avaient besoin de certaines choses, du charbon ou du bois pour faire du feu ; Le Frère Jean y allait également à son tour et on l’appelait « Jean aux pieds nus » ou « Jean sans sabots » ; l’hiver on avait pitié de lui ; parfois il avait des engelures aux doigts de pieds ; pour son vêtement il en était de même : des habits déchirés qui avaient été dix fois rapiécés.

– Pourquoi donc êtes-vous si pauvrement vêtu ? lui demandait-on.
– Parce que je suis le moindre des frères, répondait-il.

Comme linge de corps, c’était de plus en plus étonnant : il avait trois chemises, l’une en étoupe grossière qui lui grattait la peau ; l’autre en peau de porc à moitié tondu ; une autre en crin de cheval.

Par ailleurs, il avait des poux et il ne faisait rien pour s’en débarrasser. Il les attrapait en fréquentant les pauvres et les malades. À sa vue, les pauvres couraient après lui, comme s’il les attirait. D’accord avec le Père Supérieur, il leur donnait quelque aumône, et en même temps une bonne parole.

Que pensaient de lui les autres Frères ? Vous pensez qu’ils n’étaient pas enchantés ; quel méli-mélo ! Le Frère Jean avait demandé qu’on lui mit à part, pour son usage personnel, un jeu d’ornements.

Il était généreux, prêt à donner quelque chose du peu qu’il avait. Un jour, un mauvais sujet le poursuivit jusqu’à sa cellule, dans l’espoir de recevoir quelque chose ; Jean lui donna son manteau avec son capuchon.

Un autre jour il arriva au couvent avec un clou enfoncé dans le pied ; celui-ci était enflé et déjà atteint par la gangrène. Il ne voulut pas arracher le clou d’ici qu’il n’en reçut l’ordre du Père Supérieur, ainsi que de soigner la plaie… Mais Jean n’en était pas très content !

JEAN ET LES LÉPREUX

Il y avait aussi des lépreux à Quimper, on les appelait des « kakous ». Leur situation était digne de pitié. Quand on savait que quelqu’un était malade de la lèpre, le prêtre arrivait chez lui, revêtu du surplis et de l’étole et portant une croix. On aspergeait d’eau bénite le malade et on lui disait de demander à Dieu la grâce de porter avec foi la croix de son épreuve. On l’amenait à l’église ; là, vêtu de noir, il s’agenouillait devant l’autel, et on disait la messe des défunts, suivie du chant du Libera. Puis, nouvelle aspersion d’eau bénite et on le renvoyait chez lui. Là le prêtre lui jetait un peu de terre sur les pieds. Pour les siens, il était mort !

Et maintenant qu’il ne quitte plus sa robe noire, il porte à la main une clochette qu’il fait sonner tout en marchant sur les routes. Qu’il n’entre pas dans une église, qu’il ne touche aucun aliment qu’avec une baguette ; qu’il ne réponde à personne sauf quand le vent est contraire : ils faisaient peur à tout le monde.

Ils ne pouvaient exercer aucun métier, sauf celui de cordier. À Quimper il y a six familles lépreuses, résidant dans deux quartiers de la ville : l’une autour de la chapelle de La Madeleine, où se trouvait un cimetière avec un charnier rempli d’ossements ; l’autre se trouvait sur la Butte de Rosengroc’h, près du cimetière Saint Louis.

Étaient-ils méprisés et abandonnés de tous ? C’est faux. À peu près tous les jours, Jean, nu-pieds comme eux, venait les voir et les aider lorsqu’ils étaient malades ou affaiblis. S’il arrivait à l’heure du repas, il se mettait à table avec eux et mangeait du même chaudron. Manger ensemble à la même table est une marque d’amitié, surtout dans des cas de ce genre. Voilà pourquoi Notre Seigneur Jésus-Christ a voulu instituer le sacrement de l’Eucharistie sous la forme d’un repas.

Jean arrivant chez un lépreux, c’était comme un rayon de soleil apportant lumière et chaleur.

Au couvent, au confessionnal, Jean trouve d’autres lépreux, les pécheurs. Ce n’est pas un étonnement pour lui que d’entendre les gens énumérer leurs péchés. Il a eu l’habitude du confessionnal pendant treize ans à Rennes. Non, il n’est pas étonné, mais peiné, comme le Saint Curé d’Ars, en pensant à la souffrance causée au cœur de Jésus.

Quand il tombait malade, il acceptait d’assouplir ses pénitences afin de guérir et de pouvoir aider et rassurer ses frères à son sujet.

Et le Frère qui l’accompagnait pour quêter ? Jean lui trouvait, quand il le pouvait, une bonne collation et un petit verte de vin. Quand il n’en trouvait pas, cela le tracassait.

Il donnait de sages conseils, édifiants et les Frères du Couvent venaient nombreux au confessionnal.

Après sa mort, une dame raconta comment il l’avait aidée à se corriger de l’ivrognerie et lui avait obtenu d’avoir, pour la première fois, un enfant vivant.

LA LÈPRE

On ne parle plus guère de cette maladie en Bretagne. Mais à une époque elle était répandue dans le monde entier. On n’est pas encore parvenu à la faire disparaître, loin de là. Actuellement on compte encore quinze ou seize millions de lépreux, dont la moitié en Asie. Peut-être vient-on au secours, disons du quart d’entre eux. On ne parvient pas à déceler la maladie assez tôt et souvent les malades cessent de prendre leurs remèdes.

De tout temps les missionnaires ont été les premiers à lutter contre la maladie. Tout le monde connaît la vie du Père Damien, un Picpusien belge ; né en 1840, nommé aux Iles Hawaï, en plein Océan pacifique, dans l’Ile Molokaï, où l’on parquait les lépreux. Finalement il fut contaminé par la maladie et mourut en 1889, à l’âge de 49 ans, après s’être dévoué pendant treize ans au service des lépreux.

Je viens de lire l’histoire de La Guyane. En 1897, .il y avait dans la paroisse de Nana, située sur la côte, une léproserie dirigée par des religieuses. Cette année-là, le Gouverneur décida de renvoyer les sœurs pour les remplacer par des infirmières laïques. Mais il eut beau en chercher, il n’en trouva pas une seule volontaire !

De nos jours (1984) on parlait encore de Sœur Maria Regina (Religieuse des missions Étrangères) âgée de 78 ans et qui, depuis 25 ans dirige les travaux pour lutter contre la lèpre aux Indes (le pays Tamoul : Madras, Pondichéry). Le gouvernement l’a chargée de s’occuper d’un groupe de 250.000 personnes. Parmi eux, 16000 ont été trouvés atteints de la lèpre ; 4000 reçoivent des soins. Dans ce pays il y a 2% de lépreux (O.F. du 11-10-1984).

UNE VIE DE PÉNITENCE

Chaque année, Frère Jean faisait huit carêmes de 40 jours, sept d’entre eux au pain et à l’eau. Pendant 16 ans, il ne prit jamais ni vin ni viande ; pendant cinq ans il ne mangea pas de poisson.

Un seul repas par jour, fait de pain et d’eau ; du pain rassis ; parfois le pain n’était pas frais, ni l’eau claire ; du pain de fève, ou d’orge, à moitié moisi… Aux grandes fêtes il prenait du pain blanc, des œufs et un laitage. S’il tombait malade, il tenait compte des conseils que lui donnaient ses Frères.

DANS LE SILENCE DE SA CELLULE

À la fin, voici que Jean avait terminé sa journée. Tout au long du jour, il a poursuivi ses œuvres de charité et les confessions. Maintenant il pourra s’adonner à la prière. Prier, il n’a fait que cela. Il a tendu sa main au pauvre, et pourtant sa main est restée dans la main du Seigneur.

Réciter l’Office en commun au chœur ne lui suffit pas : il dit les quinze psaumes graduels et les psaumes de la Pénitence l’Office de la Sainte Croix et celui du Saint Esprit. Et la Vierge Marie ? Elle aura aussi sa part, il cherchera quelques hymnes en son honneur.

Mais il est tout près de minuit… Dépêche-toi, Frère Jean, de quitter ta cellule pour te rendre à l’église.

Il arrive le premier… Ce sont les Matines… et, en général il reste en prière jusqu’à l’aube. Parfois ses Frères le voient en larmes : tellement son cœur est étreint par son amour de Dieu. Ne le dérangez pas quand il prie ainsi tout seul. Il est en compagnie de Dieu et rien ne peut le détourner de son Maître bien-aimé.

FRÈRE JEAN ET LE DÉMON

Pourtant il trouva aussi des entraves sur sa route. Il ne faisait pas tout ce qu’il voulait. Au couvent il y avait une règle et il devait la suivre. De plus, au-dedans de lui-même, quel combat ! L’Esprit mauvais déteste les Saints ; ils n’aiment pas ceux qui ne cherchent qu’à pratiquer l’amour de Dieu et du prochain.

« Et si je venais à bout de ce petit saint-ci ? » disait en lui-même le démon. Il lui dit : « Oho ! tes mortifications, tes jeûnes, laisse-moi rire ! Tu crois que tu es sauvé en raison de tes façons de vivre, que tu as imaginées toi-même ? Il n’y a là que tromperies… Tu seras damné, oui, damné ! » Frère Jean ne se décourage pas ; il tient tête… « O mon Dieu, je n’ai tout de même pas perdu mon temps à vous suivre de mon mieux ». Une fois ou l’autre cependant, le désespoir est sur le point de gagner son âme. Alors il se tourne vers la Sainte Écriture et égrène sans interruption des versets de psaumes :

« Même si je marche au milieu des ténèbres de la mort, je ne crains pas, mon Dieu, car Tu es avec moi. »

Le démon cependant ne s’avoue pas vaincu, rusé comme il est. L’âme de Jean est solide comme l’acier, mais son corps est affaibli par les jeûnes. On pourra en venir à bout !
Et le démon aux prises avec Jean un jour du Temps Pascal, un jour où il était épuisé des suites du carême. La lutte était épouvantable. Le Supérieur du Couvent et quelques Frères étaient là, sur les lieux. Du doigt, Frère Jean leur montrait l’ennemi blasphémateur, mais il n’y avait que Jean à le voir. Ils entendaient les coups qui pleuvaient sur le pauvre Jean et celui-ci en train de gémir tant qu’il pouvait. Et il reprenait un psaume : « O mon Dieu, libérez mon âme des griffes du chien ! » Et il répétait de plus belle le mot « chien » comme pour faire honte au démon.

1344 : QUIMPER EN PLEINE GUERRE

Nous sommes au cœur de la guerre entre Charles de Blois et Jean de Montfort, se disputant le siège de Bretagne. Quimper est allié des Anglais depuis 1342 où ils vinrent au secours de Jean de Montfort. Ce Capitaine breton qui commande au nom de Montfort c’est Yves de Drezigidi. La ville est bien défendue, grâce à ses remparts larges et élevés. Cependant en Avril 1344, Charles de Blois se dirige avec ses soldats, vers Quimper. Il sait, pour avoir vu comment s’est déroulée la bataille d’Hennebont, quel est le pouvoir d’une femme courageuse, Jeanne de Montfort, pour enflammer une troupe de soldats chargés de défendre une ville.

Les Quimpérois sont fort anxieux. Au Couvent, le Frère Jean déclare aux gens : « Prenez garde, la ville va tomber aux mains des ennemis ! » Mais personne ne le croit, ils ont confiance dans leurs défenseurs.

Jean verse beaucoup de larmes. Sans doute a-t-il appris, d’une façon ou d’une autre, que le malheur va s’abattre sur la ville. Jean pleure et les Frères ne savent que penser. Ils demandent à Jean quelle est la nouvelle : « Je ne sais pas très bien, dit-il, mais c’est un grand malheur. Et il se met à genoux pour prier.

Le cœur de Jean est ouvert à tous, spécialement aux pauvres, aux lépreux. Il aimait la ville de Quimper qu’il avait si souvent parcourue en tous sens, et il ressentait beaucoup de peine à la pensée des catastrophes qui allaient s’abattre sur la ville… Il sanglotait et priait.

La ville de Quimper fut encerclée pendant un mois. Personne ne pouvait y entrer ni en sortir. Le Frère Jean s’efforçait d’encourager les assiégés et leur conseillait de faire des provisions de pain. « Avant que la ville ne soit prise, le pain va renchérir, » disait-il. Et il pensait d’abord aux pauvres gens incapables de faire des provisions à l’avance, ou encore aux étrangers.

C’est le 1er Mai 1344 que Charles de Blois réussit à entrer dans la ville. À midi il alla à la cathédrale et donna sa parole à l’évêque qu’il ne serait causé aucun préjudice ni aux gens ni à leurs biens, y compris les Anglais.

Il y eut beaucoup de tués et de blessés au cours de la bataille. On ouvrit une grande fosse sur la place du Château (aujourd’hui la place Saint Corentin) et on y jetait des tas de cadavres.

1346 – LA FAMINE

En 1345, la guerre recommença à Quimper. Jean de Montfort qui avait été emprisonné à Paris dans la prison du Louvre, avait réussi à s’évader, grâce à la complicité de petites gens qui lui avait procuré des habits de marchand.

Aussitôt il partit pour l’Angleterre. Le Roi Édouard III lui donna une armée de soldats et il débarqua à Brest le 5 ou le 7 juin. En route alors vers Quimper, il lui fallait reprendre la ville.

Frère Jean déclarait : « La ville résistera ; elle ne sera pas prise.» L’inquiétude envahit la population… Déjà les remparts de la ville ont été détruits en maints endroits…

Mais Jean tient bon : « Ayez confiance dans le Seigneur » disait-il. Peut-être a-t-il vu l’armée anglaise s’approcher, ses drapeaux flottant au vent, assurée de la victoire. Nous sommes le 11 août, l’Odet a débordé et a atteint les remparts de la ville ; les Anglais ne peuvent pas approcher…

L’année suivante, voici la famine qui s’abat sans pitié. Pas de temps à perdre. Le Frère Jean connaissait tout le monde à Quimper et dans les environs. Quelques gens étaient marchands, gens à l’aise à qui Jean avait l’habitude de tendre la main pour les pauvres. Et lui de parcourir les rues : « Il y a des gens sur le point de mourir de faim, venez à leur aide… »

Les riches, voyant Jean s’approcher le sac sur l’épaule et le sourire aux lèvres, savent ce qu’ils ont à faire ; il n’y a pas à lésiner, il faut remplir le sac de Frère Jean.

– « Vous dites bien, Frère Jean, mais nous avons notre propriété, nos enfants ; et puis on ne sait pas quand prendra fin cette situation…
– « Les pauvres vont mourir de faim si vous ne venez pas à leur aide. Quelle belle occasion vous avez là de faire l’aumône » leur dit le Frère Jean. Oh oui, ils ont compris, et peu à peu voici le sac rempli de pain.
– « Et maintenant, de la graisse aussi avec, pour faire la soupe, ainsi que des légumes… par charité.

Et Jean de dire : Merci !… Merci ! Il prend congé de ses riches amis pour aller vers les pauvres. Il est bien chargé avec son sac trop lourd ; mais plus il est lourd, plus Jean est joyeux. La soupe est en train de bouillir dans une grande marmite et Jean est à faire du feu.

– « La soupe est-elle prête ? » demande quelqu’un du dehors ?
– « Oui, elle est prête ! »

On ouvre la porte et les gens entrent ; on se pousse, on freine, querelle et bruit… Attention aux enfants ! Et il ne faut pas que certains en aient plus et d’autres moins, pareil pour tout le monde ! Jean s’affaire à remplir les écuelles avec un sourire à chacun… La soupe n’en sera que plus savoureuse !

Un jour il servit ainsi la soupe à un millier de personnes. Tout est fini ; il n’en reste plus une goutte et voilà une étrangère qui arrive, un bébé sur les bras. Elle avait eu assez de mal, l’étrangère, à arriver jusqu’à Jean.
– « Eh, dit la dame, du pain et de la soupe pour celui-ci, sinon je vais le porter au couvent des Sœurs et vous serez obligé, content ou pas, de lui donner de quoi manger. »

1349 – ENCORE PIRE : LA PESTE !

A force de pleurer sur les péchés des gens et à la pensée des gens que la mort allait frapper, le visage de Jean s’est raviné, comme cicatrisé. Les Frères du couvent trouvent dur de voir ainsi Jean sangloter et pleurer. Or Jean pensait, à coup sûr, peut-être même le savait-il, qu’un grand malheur allait s’abattre sur le pays. Au moment des vêpres, le jour de la fête de Saint François, en Octobre 1348, son affliction se manifesta plus que jamais jusqu’à la fin des vêpres… et pendant plusieurs jours ainsi, il ne pouvait rien dire sans verser des larmes amères.

Qu’y avait-il donc de neuf ? LA PESTE !

Elle avait frappé d’abord la Chine… Elle traversa l’Europe par Caffa, port sur la Mer Noire. Elle arriva à Constantinople, véhiculée par des bateaux de commerce… La voici à Gênes… à Marseille… En Juillet 1348 elle est en Grande-Bretagne sur les côtes du Dorset. En 1349, elle est en France et se répand comme une grande marée ou une tempête mettant à mort, selon Froissard, le tiers de la population.

En Bretagne, à Quimper, la peste frappe en Août 1349.

Ce fléau agit très vite, deux jours de maladie, de gros ulcères apparaissent à l’aine et à l’aisselle ; voilà l’empoisonnement du sang et la mort. On ne peut même pas enlever les cadavres ; ils restent sur place, de quoi assurer la diffusion de cette maladie si contagieuse… En l’espace de deux ou trois jours toute une ville est balayée. Ceux qui peuvent résister sont épouvantés et affolés…

Pauvre Frère Jean ! Il avait prévu un fléau épouvantable et il avait prié, fait pénitence, jeûné, pleuré, pour chercher à obtenir le secours de Dieu. Et maintenant que l’épidémie ravage le pays, Jean ne s’arrête pas. Il parcourt les rues, va de maison en maison, chez les plus pauvres, ceux qui sont les premiers atteints, cela se comprend facilement. Le voilà au chevet des moribonds ; il les confesse et les réconforte à leur dernière heure… et les ensevelit après leur mort.

Certains malades sont abandonnés…, personne autour d’eux ? Si ! Frère Jean est là, avec ses prières, ses larmes et son amour ! Cela fait trente-trois ans qu’il est ainsi, répandant sur la ville de Quimper le manteau de sa charité.

Mais à la fin, la peste vint à bout de lui. Un jour la maladie l’atteignit pour de bon. En retournant au Couvent il était mort de fatigue. O mon Dieu, le moment pour Frère Jean d’aller jusqu’à vous est-il arrivé ? Frère Jean priait, et pria jusqu’à son dernier souffle… Et son âme quitta son corps pour aller tout droit au paradis :

Paradis merveilleux,
le pays des Saints est mon pays…
Nous obtiendrons le paradis quand notre vie prendra fin,
Et joyeux, nous chanterons le chant des anges ;
Le beau palais divin, c’est une église au-dessus de toute église,
L’Éternité, c’est un dimanche au-dessus de tout dimanche »

Nous sommes le 15 Décembre 1349. Jean de Saint-Vougay avait 69 ans. Il fût enterré dans l’église du Couvent, et pour lui faire honneur, il fut inhumé dans la chapelle qui avoisine la porte du chœur, sous le jubé du côté de l’évangile… »

Il y eut foule à ses obsèques. Tout le monde pensait que le Frère Jean était un saint et les gens essayaient de s’approprier quelque chose en guise de relique : soit un cheveu, soit un morceau déchiré de ses vêtements. On pourra sûrement compter sur ses prières.

C’est vrai qu’il y eut beaucoup de merveilles à la suite des prières fautes pour demander son aide. Elles étaient si nombreuses que des notaires furent chargés de recueillir les témoignages d’anciens malades guéris ou de ceux qui en avaient été témoins. Au cours de sa vie même, le Frère Jean, un jour où il était en tournée de quête, arriva chez une demoiselle malade de la goutte et sur le point de mourir. Jean eut pitié d’elle et se mit à lire sur elle un passage de l’évangile de Saint Jean… Il y eut une amélioration chez la malade. On demanda encore au Frère Jean de relire ce passage et lorsqu’il l’eut lû pour la troisième, fois, la malade se leva : elle était guérie. Et elle d’aller à la cuisine pour préparer un bon dîner au Frère. Mais lorsqu’elle se retourna, le Frère Jean était déjà parti, faire bonne chère avec de l’eau et du pain sec. Le Frère qui accompagnait ne perdit pas tout ! A lui le fricot ! De retour au couvent, il raconta ce qui s’était passé.

APRÈS SA MORT

On dit parfois : finie la fête, on ne parle plus du Saint. Pour Santig Du il n’en était pas ainsi. Les années passèrent et on n’oubliait pas le petit Saint on continua à prier le Santig Du et lui continua d’écouter les prières et d’obtenir de nombreuses grâces en faveur de ceux qui mettaient leur confiance en lui.

En 1536, d’après Albert Le Grand, « son corps qui d’abord avait été mis dans une vieille boite, fut placé dans un beau reliquaire sous une voûte coquette, dans une petite chapelle grillagée ». Cela sans doute en raison du grand nombre de personnes qui venaient le prier. En 1580, d’après le Père Grégoire, ceux qui souffraient de maux de tête, passaient leur tête à travers les barreaux et se trouvaient guéris.

Une fois de plus on changea de place aux reliques et on les transféra dans une chapelle située à la droite du chœur, sur l’autel, dans un petit tabernacle joliment décoré. Un portrait du Saint se trouve devant le tabernacle, don de Madame Gwenn de Loheac, dame de Missirien. En priant devant ce portrait on obtient également de grandes grâces.
Au milieu du 18ème siècle, on plaça les reliques dans un autre reliquaire en verre des deux côtés, afin que les gens puissent voir les reliques. Au-dessus du reliquaire on peut voir une statue montrant Santig Du accueillant ses fidèles, un Santig Du bien habillé, avec des vêtements de soie dorée. Du haut du ciel, notre saint doit s’étonner en voyant comment on l’a accoutré !

1789 – LA GRANDE RÉVOLUTION

Bien vite les couvents se trouvèrent en difficulté. En 1791, l’Assemblée constituante déclara les ordres religieux hors la loi. L’année suivante on jeta à la rue les Religieux qui n’avaient pas quitté leurs couvents. Tout était mis en vente aux enchères, les églises et les couvents.

Les prêtres de la paroisse Saint Corentin s’empressèrent de transférer de la cathédrale au presbytère les reliques des saints que l’on honorait dans l’église ou les couvents. Étaient-ils en sécurité dans la cathédrale ? Ce qui est certain, c’est que deux hommes vinrent, dans la nuit du 8 au 9 Décembre 1793, prendre dans la cathédrale la nappe marquée des trois gouttes de sang et d’autres reliques, avec celles de Santig Du, pour les transférer dans l’église d’Ergué-Armel. Qui étaient ces deux hommes ? Daniel Sergent, menuisier dans la Rue Neuve et un sous-diacre, Dominique Maugeat, sacristain.

Il était temps ! Trois jours après, une bande de jeunes gens, excités au dernier point, entrent dans la cathédrale. À leur tête se trouve Dagorn, un ivrogne fieffé, coiffé du bonnet rouge et arborant la cocarde tricolore sur la poitrine.

Et pourquoi ont-ils choisi le 12 Décembre, jour de la Saint Corentin, pour accomplir leur méfait ? Ils s’emparent de ce qu’ils trouvent, y compris les objets sacrés. Ils entassent le tout dans une charrette, et vite en route pour en faire un feu de joie ! Des statues en bois, mutilées, et des tableaux, des tableaux de Santig Du aussi, c’est clair.

En passant par la rue Sainte Catherine ·la charrette est secouée et deux statues tombent par terre, dont celle de Santig Du. Mais elle ne restera pas longtemps sur la rue. Madame Boustouler, qui était sur le pas de sa porte a vu ; elle ramasse les deux statues et les prend chez elle. A-t-elle été vue ? Ce qui est certain, c’est que personne n’ose lui chercher affaire. C’est une veuve, une femme à barbe qui pèse cent kilos ! Il est plus facile de s’en prendre à des statues !

La Dame Boustouler n’était pas bien vue des révolutionnaires. On lui reprochait d’avoir caché des prêtres réfractaires. Elle donna la statue de Santig Du à sa fille nouvellement mariée à un artisan, mariée en cachette par un prêtre resté fidèle à Rome.

Après le Concordat, les deux jeunes époux rendirent à la cathédrale la statue, tout près de l’autel dédié avant la Révolution à Saint-Jean-L’Hospitalier et encore auparavant aux Saints Anges. Elle n’était pas fixée bien haut et les gens pouvaient déposer leurs offrandes et leurs pains dans la main tendue du saint. Plus tard on y plaça un tronc.

Le saint porte une bure noire. Pourquoi noire ?

Au début le saint porta une bure grise, suivant la règle des Franciscains. Mais bien avant la Révolution, les Franciscains de France avaient pris la couleur noire. Alors on teinta en noir la statue du Frère Jean et on l’appela « Santig Du ».

Et ses reliques, que sont-elles devenues ? Les Franciscains n’avaient pas pu revenir dans leur couvent à Quimper ; on l’avait vendu et les reliques de Frère Jean se trouvaient dans une armoire à la sacristie du Petit-Ergué. Le Recteur, Monsieur Daniélou, qui avait refusé de prêter serment à la constitution civile du clergé, avait été emprisonné à l’île de Ré. Pendant ce temps-là, Monsieur Loédon, le maire de la commune, avait gardé par devers lui la clef de l’armoire contenant les reliques ; il les remit à l’église sur le tabernacle. C’est ce qu’a déclaré Monsieur Loédon, le 12 mai 1802.

Le 25 Avril 1842 Monseigneur Graveran ordonna de voir en quel état se trouvaient les reliques : « … Un coffre en bois, long et étroit, de sculptures dorées, surmonté d’une petite statue, dorée également. Dans le coffre, des reliques, parmi lesquelles deux morceaux de crâne ; dans le même coffre, un vieux bréviaire, déchiré, reliée avec une chaînette en cuivre qui s’y trouve attaché. »

Monsieur Loédon, maire de la commune, déclara alors que le coffre venait de l’ancienne église des Franciscains de Quimper et que les reliques étaient celles de Saint Jean Discalcéat, envers qui on avait à Quimper une grande dévotion. Le maire-adjoint, Monsieur Coic, déclara de même. L’évêque donna autorisation à la paroisse d’Ergué-Armel de garder les reliques ct de les faire honorer par les fidèles.

Avant de sceller le coffre à nouveau, on pria l’évêque de prendre un morceau de l’os du crâne pour le mettre à la cathédrale. Un procès-verbal (compte-rendu) fut signé par l’évêque, le maire et son adjoint, le vicaire général et le recteur de la paroisse.

En 1864, Monseigneur SERGENT, successeur de Mgr GRAVERAN, aurait voulu faire transférer à la cathédrale les reliques du Saint ; on les avait ramenées à l’évêché parce que les sceaux avaient été brisés. Mais elles se trouvaient à l’église d’Ergué depuis 70 ans. La paroisse fit opposition et les reliques retournèrent à Ergué. On changea de coffre au reliquaire en 1879, mais il n’était plus question du vieux bréviaire avec sa chaînette en cuivre. Ce n’était pas que ce fut celui du Frère Jean ; il n’y avait pas encore d’imprimerie à l’époque ; peut-être cependant on aurait pu en retirer de précieux renseignements. Dans le coffre se trouvaient également une feuille de papier et quelques pages d’un livret de cantiques. Dans le coffre il y avait un écrit racontant comment une femme malade avait été miraculeusement guérie. C’est Madame Mauduit qui raconte comment, le 15 Décembre 1750, sa fille, Marie Perrine David, qui, depuis deux ans et demi souffrait de rhumatismes dans les deux jambes, avait prié sans qu’il n’y eut la moindre amélioration. On fit une neuvaine à Santig Du : au bout du quatrième jour de la neuvaine, elle était guérie.

Dans une partie du livret des Cantiques Bretons, il y avait également un calendrier des fêtes de l’année et Saint Jean Discalcéat était mentionné au 15 Décembre, avec une petite notice indiquant qu’il accomplissait beaucoup de miracles. Mais il n’y avait aucune trace de l’année d’impression.

1949 : QUIMPER SE SOUVIENT

Le Chanoine Courtet, curé-archiprêtre de la cathédrale décida de solenniser le sixième centenaire de la mort du Frère Jean, celui qui avait marqué la ville de Quimper durant les jours sombres de la guerre, de la famine et de la peste. La municipalité était d’accord également pour participer aux festivités.

Qu’aurait dit notre pauvre petit Saint en voyant tant de guirlandes aux ampoules multicolores avec des bannières et des draps tendus à travers les rues, des étoffes de couleurs ornées d’hermines, devant les halles, là où autrefois se trouvait le couvent ? Qu’aurait-il dit devant la marée humaine accourue des huit paroisses des alentours le 11 Décembre ?

Les fêtes durèrent trois jours. La statue de Saint Jean était à la place d’honneur dans la cathédrale. Trois journées de prédication par le Père Legeard, un Franciscain de Rennes, en vue de préparer le 15 Décembre, le grand jour. Ce jour-là, ce fut le Père Victor qui prêcha. Il est bon de publier la vie des Saints : rien ne vaut les exemples ainsi donnés aux auditeurs.

Aujourd’hui la dévotion à Santig Du est encore vivace ; chez les Quimpérois, certainement. Il circulait dans leurs rues, se hâtant, le bon Saint, dans l’empressement de porter secours.

On le prie pour avoir du beau temps. Des lettres de la France entière arrivent pour l’implorer. Plusieurs départements lui restent fidèles, entre autres : L’Allier, les Ardennes, le Cher, l’Eure-et-Loir, le Loiret, Paris !

On sait combien il est important d’avoir du beau temps, mettons pour un pardon, une fête, la communion des enfants, le pèlerinage des étudiants à Notre-Dame de Chartres.
De plus loin encore arrivent des lettres demandant son intercession : c’est ainsi qu’un pèlerinage du Maroc arriva à la cathédrale pour remercier Santig Du. Leurs récoltes allaient se perdre : une prière à Santig Du, avec la promesse d’aller à Quimper le remercier ; les récoltes furent sauvées et la promesse tenue. Et les Marocains de retourner aussitôt chez eux au lieu de rester faire un peu de tourisme en France.

Une autre lettre, enthousiaste, venue des confins du Sahara…

Santig Du se trouve toujours à Quimper, tendant la main et sans cesse on peut voir des gens arrêtés devant ses reliques et offrant leur aumône. Il n’a pas été canonisé, mais la dévotion à son égard et la confiance en lui sont vivaces au cœur des gens.

Mgr Barbu, avant de quitter son siège épiscopal [en 1989], a adressé la supplique à Rome et s’est rendu lui-même sur place. On espère qu’il réussira.

Les fêtes célébrées à Quimper avaient été magnifiques, le 15 Décembre 1949 pour marquer le sixième centenaire de la mort de Santig Du. La paroisse de Saint Vougay, de son côté, a tenu à marquer le septième centenaire de sa naissance ; voilà pourquoi le 27 Juillet 1980, plus de 1500 fidèles s’étaient rassemblés près du château de Kerjean où on avait dressé un podium à l’abri des hêtres. Les paroissiens de Saint Vougay, revêtus de leurs beaux costumes bretons avaient suivi le cortège des prêtres en procession. Mgr Pailler qui, à l’époque, était archevêque de Rouen, avait chanté la grand’messe, entouré du Supérieur des Franciscains de Quimper, des confrères du couvent et des prêtres natifs de Saint-Vougay.

Non, les habitants de Saint·Vougay n’oublient pas leur illustre compatriote, et tous les ans on célèbre deux messes en son honneur : le lundi de la Pentecôte, dans la chapelle du château de Kerjean et le deuxième dimanche de Juillet, dans la cour du château ; ce jour-là, les alentours résonnent aux accents du cantique en l’honneur de Saint Jean Discalcéat, dont voici la traduction.

>> Kantik Sant Yann Diarhenn (klikit amañ / cliquez ici).

 

Le texte breton est de Monseigneur Visant FAVÉ, ancien évêque auxiliaire de Quimper.
Monsieur l’abbé François Caër, supérieur de la Maison Saint-Joseph, en a assuré la traduction française [en 1990].

Evid lenn al leor (fichennaoueg pdf), klikit amañ
(pour consulter le document au format pdf, cliquer ici)